Tacitus Annales Boek XIII

Werkvertaling

1 De eerste dood tijdens de nieuwe regering van de proconsul van Asia Iunius Silanus wordt zonder dat Nero op de hoogte is georganiseerd door een list van Agrippina, niet omdat de onstuimigheid van zijn karakter zijn ondergang had uitgelokt, traag (als hij was) en door andere vorsten met geringschatting behandeld, zozeer dat Gaius Caesar (=Caligula) gewend was hem het gouden schaap te noemen: maar Agrippina, die zijn broer Lucius Silanus had laten vermoorden, vreesde (hem als) wreker, terwijl vele mensen zeiden, dat boven Nero, die nog nauwelijks de kinderjaren had verlaten en de macht door een misdaad had verkregen gesteld moest worden een man met bezadigde leeftijd, onschuldig, van adel en, waar toen op werd gelet, een van de nakomelingen van de Caesars: immers ook Silanus was een achterkleinzoon van de goddelijke Augustus. Dit (was) de oorzaak van / reden voor zijn dood.
Handlangers waren Publius Celer, een Romeins ridder, en de vrijgelatene Helius, die als beheerders waren aangesteld over het familiebezit van de keizer in Asia. Door hen is aan de proconsul tijdens de maaltijd vergif gegeven, openlijker dan dat zij konden misleiden / te openlijk om te kunnen misleiden. En niet minder haastig wordt Narcissus, de vrijgelatene van Claudius, over wiens scheldpartijen tegen Agrippina ik verteld heb, door een scherpe bewaking en de uiterste noodzaak [= door de hongerdood in een bewaakte cel] ter dood gebracht, tegen de zin van de princeps, bij wiens verborgen fouten hij wonderwel paste door zijn hebzucht en neiging tot verkwisting.

2 En er werd overgegaan tot moordpartijen, als Afranius Burrus en Annaeus Seneca er niet tegenin waren gegaan. Dezen, leidsmannen van de keizerlijke jeugd en, iets wat zeldzaam is in het deelgenootschap van de macht, eensgezind, hadden door verschillende bekwaamheid evenveel invloed, Burrus door zijn militaire taken en strengheid van zeden, Seneca door de lessen in welsprekendheid en voorname beminnelijkheid, terwijl zij elkaar hielpen, om des te gemakkelijker de labiele leeftijd van de keizer, als hij de deugd afwees, onder controle te houden door toegestane genoegens / door het toestaan van genoegens.
Voor beiden was er één strijd tegen de agressie van Agrippina, die, brandend van alle verlangens van / naar een slechte heerschappij, Pallas in haar partij had, op wiens advies Claudius zichzelf te gronde had gericht door een incestueus huwelijk en een fatale adoptie. Maar Nero had niet de aard om zich te schikken naar slaven, en (bovendien) had Pallas afkeer van zich opgewekt, omdat hij met zijn chagrijnige verwatenheid de maat van een vrijgelatene had overschreden. Toch werden in het openbaar alle eerbewijzen voor haar opgestapeld, en hij gaf aan de tribuun, die naar de gewoonte van de krijgsdienst hierom vroeg, het wachtwoord van "beste moeder". Ook is er door de senaat besloten tot twee lictoren, een priesterschap in de eredienst van Claudius, tegelijk voor Claudius een erebegrafenis en al gauw vergoddelijking.

3 Op de dag van de begrafenis begon de keizer een lofrede van / op hem (Claudius), (waarbij hij) terwijl hij de oudheid van zijn geslacht, zijn consulschappen en de triomfen van zijn voorouders opsomde zelf met serieuze aandacht (was), en de anderen ook; ook de vermelding van zijn wetenschappelijk werk en van het feit dat er terwijl hij regeerde niets vervelends aan de staat was overkomen van buiten af is met welwillende geesten aangehoord; nadat hij was afgebogen naar / begon te spreken over zijn vooruitziende blik en wijsheid, hield niemand zijn lachen in, hoewel de rede, door Seneca samengesteld, veel verfijning aan de dag legde, omdat die man nu eenmaal een bekoorlijke aard had (en) dat was aangepast aan de oren van die tijd.
Ouderen, die alle tijd hebben om oude dingen en het heden te vergelijken, merkten op, dat Nero als eerste van hen, die de macht in handen hadden gekregen, andermans welsprekendheid nodig had gehad. Want de dictator Caesar kon wedijveren met de grootste redenaars; ook Augustus had een vlotte en vloeiende welsprekendheid, die een keizer paste. Tiberius was ook bedreven in de kunst, waarmee hij woorden afwoog, bovendien in staat om zijn gedachten duidelijk te formuleren, of opzettelijk dubbelzinnig. Zelfs de gestoorde geest van Gaius Caesar (Caligula) bedierf niet de kracht van spreken; en ook bij Claudius zou men elegantie niet gemist hebben, (telkens) wanneer hij goed voorbereid sprak. Nero richtte meteen vanaf zijn kinderjaren zijn levendige geest naar andere dingen, graveren, schilderen, liederen of het mennen van paarden beoefenen; en soms liet hij door het schrijven van gedichten zien, dat de beginselen van ontwikkeling in hem aanwezig waren.

4 Welnu, toen de nabootsing van verdriet was volbracht, ging hij het senaatsgebouw in (eig. ppp) en begon met te spreken over (eig. ppp) het gezag van de senatoren en de algemene instemming van de soldaten, en hij vermeldde, dat hij adviseurs had en voorbeelden om het bewind op een uitstekende manier op zich te nemen, en dat zijn jeugd niet was vervuld van burgeroorlogen of familievetes; hij bracht geen haatgevoelens, geen onrecht, en geen verlangen naar wraak. Toen schetste hij de grote lijnen van zijn toekomstig principaat, terwijl hij zich vooral tegen die dingen afzette, waarvan de impopulariteit nog vers brandde. Want hij zou niet de rechter zijn van alle rechtzaken, zodat de macht van (slechts) weinigen vrij spel had, nadat aanklagers en beklaagden binnen één huis waren opgesloten; niets in zijn huis was te koop of toegankelijk voor geïntrigeer; zijn huis en de staat waren gescheiden. De senaat moest de oude taken behouden, Italia en de publieke provincies moesten zich vervoegen bij de bureaus van de consuls: zij moesten toegang tot de senatoren verschaffen, hij zou zorgen voor de (hem) toevertrouwde legers.

5 Nero maakte zijn woorden waar en vele zaken zijn geregeld naar het goeddunken van de senaat: dat niemand om een zaak te bepleiten met betaling of geschenken mocht worden gekocht, dat er voor de aangewezen quaestoren geen noodzaak was tot het geven van gladiatorenvoorstellingen. De senatoren kregen dit voor elkaar, hoewel Agrippina zich verzette, omdat zij vond dat de regeringsbesluiten van Claudius werden vernietigd; de senatoren werden hierom naar de Palatijn geroepen, opdat zij er bij kon staan, doordat achterin de zaal ee4n extra toegang was aangebracht, gescheiden door een gordijn, dat het zicht tegenhield, (maar) het horen niet wegnam. Ja zelfs maakte zij aanstalten, toen gezanten van de Armeniërs de zaak van hun volk bepleitten bij Nero, om het podium van de keizer te beklimmen en tegelijk voor te zitten, (wat wel gelukt was), als Seneca niet had geadviseerd, terwijl de overigen van schrik aan de grond genageld stonden, dat Nero zijn moeder terwijl zij er aan kwam tegemoet moest snellen. Zo is met de schijn van moederliefde een schandaal voorkomen.

(...)

15 In paniek door deze dingen en door de nabijheid van de dag, waarop Britannicus zijn veertiende levensjaar volmaakte, piekerde Nero nu eens over de gewelddadigheid van zijn moeder, dan weer over het karakter van Britannicus zelf, dat door een weliswaar onbeduidende gebeurtenis onlangs was gekend, (maar) waarmee hij zich toch breed populariteit had verworven. Tijdens de feestdagen voor Saturnus, tussen andere spelen van de leeftijdgenoten, toen ze dobbelden om het koningschap, was dat lot op Nero uitgekomen. Dus droeg hij de anderen verschillende dingen op, [en] die niet schaamte zouden brengen: toen hij Britannicus bevolen had op te staan en naar voren te gaan naar het midden (eig. ptc) en een of ander lied te beginnen, terwijl hij daaruit bespotting verwachtte van de jongen, die ook nuchtere feesten, laat staan beschonken feesten niet kende, hief hij heel beheerst een lied aan, waarin duidelijk te kennen werd gegeven, dat hij verdreven was van de vaderlijke zetel en de hoogste macht.
Daaruit ontstond medelijden, openlijker omdat de nacht en de uitbundige stemming terughoudendheid had weggenomen. Nero begreep de vijandige stemming (eig. ablabs) en verhevigde zijn haat; en terwijl de dreigementen van Agrippina hem onder druk zetten, (en) omdat er geen misdaad / aanklacht was en hij het niet aandurfde de moord op zijn broer openlijk te bevelen, beraamt hij verborgen dingen en laat vergif klaar maken, waarbij Julius Pollio, tribuun van het praetoriaanse cohort, helper is (met de hulp van ...), onder wiens toezicht een wegens gifmoord veroordeelde vrouw werd vastgehouden met de naam Locusta, met (veel=) een grote reputatie op het gebied van misdaden. Want er was al lang voor gezorgd dat juist de mensen die het dichtst bij Britannicus waren wet noch trouw zwaar lieten wegen.
Het eerste vergif kreeg hij van zijn huisleraren zelf, en hij raakte het kwijt door een aanval van diarree, niet sterk genoeg, of omdat er een verdunningsmiddel in zat, opdat het niet meteen een verwoestend effect zou hebben. Maar Nero duldde geen trage misdaad (eig. ptc) en bedreigde de tribuun, (en) beval de dood van de gifmengster, omdat zij, terwijl zij zich bekommerden om praatjes van het publiek, (en) terwijl zij de verdediging organiseerden, de veiligheid tegenhielden. Toen zij daarna een zo snelle dood beloofden, alsof hij met het zwaard werd uitgevoerd, werd naast de slaapkamer van de Caesar een snelwerkend gifmengsel bereid uit eerder bekende vergiften.

16 De gewoonte werd gehouden / bestond, dat de kinderen van de vorsten met andere edelen van dezelfde leeftijd de maaltijd gebruikten zittend in het zicht van hun verwanten aan een eigen en soberder tafel. Terwijl Britannicus daar dineerde, is, omdat een uitgekozene van de dienaren door te proeven zijn voedsel en drankjes onderzocht, (en) om te voorkomen dat de instelling achterwege werd gelaten of de misdaad verraden werd door beider dood, de volgende list gevonden. Een nog onschuldig en gloeiend heet en even geproefd drankje wordt aan Britannucus overhandigd; toen hij het om de hitte afwees, wordt daarna in koud water vergif erbij gegoten, dat zo (snel) al zijn ledematen doordrong, dat zijn stem en zijn adem tegelijk werden weggenomen. Er wordt angstig gereageerd door de omzittenden, zij die het niet begrijpen vluchten alle kanten uit; maar zij die een dieper inzicht hebben, blijven op hun plaats, vastgenageld en naar Nero kijkend.
Hij bleef achterover geleund en leek van niets te weten, en zei, dat het zo normaal was, door de epilepsie, waardoor Britannicus vanaf zijn vroegste jeugd gekweld werd, en dat zijn gezichtsvermogens en zintuigen allengs zouden terugkeren. Maar voor / bij Agrippina werd zo'n angst, zo'n ontsteltenis van geest één moment zichtbaar, hoewel die op haar gezicht werd onderdrukt, dat vaststond, dat zij even onwetend was als Octavia, de zus van Britannicus: zij begreep immers, dat haar de laaste hulp was ontnomen en dat dit een voorbeeld van moord op een verwant was. Ook Octavia, hoewel van onervaren jaren, had geleerd verdriet, liefde, alle emoties te verbergen. [asyndetisch tricolon] Zo werd na een korte stilte de vrolijkheid van het feestmaal hervat. [ironie]

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

17 In dezelfde nacht vond de moord op Britannicus plaats en zijn crematie, nadat al tevoren de voorbereiding op een sobere begrafenis had plaatsgevonden. Toch is hij op het Marsveld begraven, onder zulke zware stortregens dat het volk er een voorteken in zag van de goden tegenover een misdaad waarvoor zelfs de meeste mensen begrip hadden, omdat ze oordeelden dat broedertwisten zo oud waren als Rome en dat de heerschappij ondeelbaar was.
De meeste geschiedschrijvers over die tijd leveren over dat Nero zich nog herhaaldelijk aan de jeugdige Britannicus vergrepen heeft voor diens dood om er voor te zorgen dat zijn dood niet zo ontijdig zou kunnen schijnen of te wreed, hoewel die zo haastig had toegeslagen onder de wijding van de maaltijd, zonder dat zelfs gelegenheid gegeven was voor een omhelzing door zijn zus, voor de ogen van zijn vijanden; de moord op die laatste nazaat uit het huis der Claudii, vóór het vergif door schanddaden bevlekt.
De haast om te begraven heeft Caesar bij edict verdedigd, er op wijzend dat dit door de voorouders zo ingesteld was: al te wrange begrafenisrituelen aan de ogen te onttrekken en niet te vertragen met lofbetuigingen of overdaad. Voorts dat voor hem, nu hij de hulp van zijn broer verloren had, de enig overgebleven hoop in de staatsinstellingen gelegen was en dat hij des te meer als vorst in ere gehouden moest worden door senatoren en volk nu hij als enige over was uit een dynastie die in de wieg gelegd was voor het hoogste.
(Vertaling van Ben Bijnsdorp)