Brieven aan Lucilius: Brief 28

SENECA LUCILIO SUO SALUTEM

[1] Hoc tibi soli putas accidisse et admiraris quasi rem novam quod peregrinatione tam longa et tot locorum varietatibus non discussisti tristitiam gravitatemque mentis?
Animum debes mutare, non caelum. Licet vastum traieceris mare, licet, ut ait Vergilius noster, terraeque urbesque recedant, sequentur te quocumque perveneris vitia.
[2] Hoc idem querenti cuidam Socrates ait, 'Quid miraris nihil tibi peregrinationes prodesse, cum te circumferas? Premit te eadem causa quae expulit'.
Quid terrarum iuvare novitas potest? Quid cognitio urbium aut locorum? In irritum cedit ista iactatio. Quaeris quare te fuga ista non adiuvet? Tecum fugis. Onus animi deponendum est: non ante tibi ullus placebit locus.
[3] Talem nunc esse habitum tuum cogita qualem Vergilius noster vatis inducit iam concitatae et instigatae multumque habentis se spiritus non sui: bacchatur vates, magnum si pectore possit excussisse deum. Vadis huc illuc ut excutias insidens pondus quod ipsa iactatione incommodius fit, sicut in navi onera immota minus urgent, inaequaliter convoluta citius eam partem in quam incubuere demergunt. Quidquid facis, contra te facis et motu ipso noces tibi; aegrum enim concutis.
[4] At cum istuc exemeris malum, omnis mutatio loci iucunda fiet; in ultimas expellaris terras licebit, in quolibet barbariae angulo colloceris, hospitalis tibi illa qualiscumque sedes erit. Magis quis veneris quam quo interest, et ideo nulli loco addicere debemus animum. Cum hac persuasione vivendum est: 'Non sum uni angulo natus, patria mea totus hic mundus est'. [5] Quod si liqueret tibi, non admirareris nil adiuvari te regionum varietatibus in quas subinde priorum taedio migras; prima enim quaeque placuisset si omnem tuam crederes. Nunc <non> peregrinaris sed erras et ageris ac locum ex loco mutas, cum illud quod quaeris, bene vivere, omni loco positum sit.
[6] Num quid tam turbidum fieri potest quam forum? Ibi quoque licet quiete vivere, si necesse sit. Sed si liceat disponere se, conspectum quoque et viciniam fori procul fugiam; nam ut loca gravia etiam firmissimam valetudinem temptant, ita bonae quoque menti necdum adhuc perfectae et convalescenti sunt aliqua parum salubria. [7] Dissentio ab his qui in fluctus medios eunt et tumultuosam probantes vitam cotidie cum difficultatibus rerum magno animo colluctantur. Sapiens feret ista, non eliget, et malet in pace esse quam in pugna; non multum prodest vitia sua proiecisse, si cum alienis rixandum est. [8] 'Triginta' inquit 'tyranni Socraten circumsteterunt nec potuerunt animum eius infringere.' Quid interest quot domini sint? Servitus una est; hanc qui contempsit in quanta libet turba dominantium liber est.

[9] Tempus est desinere, sed si prius portorium solvero. 'Initium est salutis notitia peccati.' Egregie mihi hoc dixisse videtur Epicurus; nam qui peccare se nescit corrigi non vult; deprehendas te oportet antequam emendes. [10] Quidam vitiis gloriantur: tu existimas aliquid de remedio cogitare qui mala sua virtutum loco numerant? Ideo quantum potes te ipse coargue, inquire in te; accusatoris primum partibus fungere, deinde iudicis, novissime deprecatoris; aliquando te offende. Vale.

Werkvertaling (Kox)

Seneca groet zijn Lucilius.

[1] Denk jij, dat dit alleen aan jou is overkomen en verwonder je je erover alsof het iets nieuws is, dat je ondanks een zo lange rondreis en de afwisseling van zoveel plaatsen het verdriet en de depressie niet hebt afgeschud?
Je moet je geest veranderen, niet de hemel. Ook al steek je de onmetelijke zee over, ook al verwijderen zich, zoals onze Vergilius zegt, landen en steden, je gebreken zullen je volgen waarheen je ook gaat.
[2] Tegen iemand die over ditzelfde klaagde zei Socrates: 'Waarom ben jij verbaasd, dat reizen jou niets baten, wanneer je jezelf meeneemt? Dezelfde oorzaak die je weg deed gaan drukt je (nog steeds).'
Wat kan de nieuwheid van landen helpen? Wat de kennis van steden of plaatsen? Dat heen en weer trekken loopt op niets uit. Vraag je waarom die vlucht jou niet helpt? Je vlucht met jezelf. De last van je geest moet worden afgelegd: niet eerder zal jou enige plaats bevallen.
[3] Bedenk dat jouw toestand nu zó is, zoals die houding van de priesteres die onze Vergilius ten tonele voert, die opgewonden is en in extase en veel geest in zich heeft, die niet van haarzelf is: de profetes raast, om te proberen of zij de grote god van haar borst kan afschudden. Je gaat naar alle kanten om het vastzittende gewicht af te schudden, dat juist door het heen en weer trekken (nog) ongemakkelijker wordt, zoals in een schip onbeweeglijke lasten minder last veroorzaken, ongelijkmatig gestouwde sneller dat deel doen zinken, waar ze naar toe zijn geschoven. Alwat je doet, doe je tegen jezelf en door het bewegen zelf schaad je jezelf; je schudt immers een zieke.
[4] Maar wanneer je dat kwaad zult hebben verwijderd, zal elke verandering van plaats aangenaam worden; ook al zul je naar de verste landen worden verdreven, (en) in welke uithoek van het buitenland dan ook worden geplaatst, die woonplaats hoe die ook is zal voor jou gastvrij zijn. Het is meer van belang als wat voor persoon je bent gekomen dan waarheen (vul aan: je bent gekomen), en daarom moeten wij onze geest aan geen enkele plaats toezeggen. Met de volgende overtuiging moet worden geleefd: 'Ik ben niet voor één hoekje geboren, mijn vaderland is deze hele wereld.' [5] Als dat jou glashelder zou zijn, zou je je er niet over verbazen, dat jij niets wordt geholpen door de afwisseling van streken, naar welke je telkens weer verhuist door je afkeer van eerdere (streken); want de eerste de beste streek had bevallen, als je geloofde dat elke streek van jou was. Nu reis je niet meer, maar je dwaalt en wordt gedreven en verandert plaats na plaats, hoewel dat wat je zoekt, goed leven, op elke plaats is gelegen.
[6] Kan iets zo woelig worden / zijn als het forum? Ook daar staat het vrij rustig te leven, als het noodzakelijk is. Maar als men vrij over zichzelf kan beschikken, zou ik ook ver vluchten van het uitzicht op en de nabijheid van het forum; want zoals streken met een ruw klimaat zelfs de krachtigste gezondheid op de proef stellen, zo zijn sommige plaatsen weinig heilzaam ook voor een goede geest, maar nog niet volmaakt, en aan kracht winnende. [7] Ik ben het niet eens met hen, die midden in de golven gaan en een stormachtig leven goedkeurend dagelijks met grote moed worstelen met de moeilijkheden van de dingen. De wijze zal die dingen verdragen, (mmar) niet kiezen, en hij zal liever in vrede willen zijn dan in het gevecht; men schiet er niet veel mee op zijn eigen fouten te hebben afgeworpen, als met die van anderen moet worden gestreden. [8] 'Dertig tirannen,' zegt iemand, 'stonden om Socrates en konden zijn geest niet breken.' Wat maakt het uit hoeveel heren er zijn? Er is één slavernij; wie deze heeft veracht is vrij in een hoe grote massa (van) meesters dan ook.

[9] Het is tijd op te houden, maar pas als ik havengeld heb betaald. 'Het begin van de verbetering is het kennen van de fout.' Epicurus lijkt mij dit uitnemend te hebben gezegd; want wie niet weet dat hij een fout maakt wil niet verbeterd worden; je moet jezelf betrappen voordat je je verbetert. [10] Sommigen beroemen zich op hun gebreken: denk jij dat zij die hun slechte eigenschappen beschouwen als deugden ook maar iets denken aan genezing? Overtuig jezelf daarom van schuld zoveel je kunt, spoor bewijzen tegen jou op; vervul eerst de rol van aanklager, daarna van rechter, tenslotte van verdediger; kwets jezelf af en toe. Gegroet.

Werkvertaling (LEGO)
Denk jij dat dit jou alleen is overkomen en verwonder jij je erover als over een onbekende zaak, dat jij door een zo lange tocht en door afwisselingen van zoveel plekken je somberheid en zwaarte van je geest/depressie niet van je afgeschud hebt? Je moet je instelling veranderen, niet de hemel (boven je). Ook al steek je de onmetelijke zee over, ook al ‘wijken,’ zoals onze Vergilius zegt, ‘landen en steden terug', je fouten/verkeerd gedrag zullen jou volgen, waar je ook maar aangekomen zult zijn. (...) Wat kan de nieuwheid/het onbekende van landen jou helpen? Wat de kennismaking met steden en plekken? Op niets loopt die rusteloosheid uit. Vraag je, waarom die vlucht jou niet helpt/baat? Je vlucht met jezelf. De last van je geest moet afgelegd worden: niet eerder zal er ook maar enige plek jou bevallen.
(...)