S : smilax - steropes

smilax

Een jong meisje, dat eene vurige liefde had opgevat voor eenen jongeling, Krokos genaamd, die haar weder beminde. Toen zij toch niet door den echt vereenigd konden worden, en hunne liefde hopeloos was, veranderden de goden hen uit medelijden in bloemen, hem in eenen crocus, haar in eenen convolvulus.

smintheus

Een bijnaam van Apollo, dien hij droeg òf naar de stad Sminthe in het trojaansche land, òf om hem aanteduiden als "den muizendooder". Hij zou namelijk eens een zijner priesters, die door muizen geplaagd werd, daarvan hebben bevrijd. Eene andere legende verhaalde, dat hij de Trojanen, die onder Skamandros na de verwoesting van Troje eene nieuwe woonplaats zochten, bevolen had, zich dáár medertezetten, waar uit de aarde geborenen hen zouden verontrusten. Toen zij nu aan den Hellespont aan land gestapt waren, vonden zij des morgens hunne schilden en de pezen hunner bogen afgeknaagd door muizen. Zij meenden hierin de aanwijzing van den god te erkennen, bleven daar wonen en noemden Apollo Smintheus, naar het woord sminthos, dat muis beteekent.

sol

Eene benaming door de Romeinen dikwijls aan den zonnegod gegeven. Zie Apollo en Helios.

somnus

Eene personificatie van den slaap. Zijn beeld stond dikwijls in de tempels van Aesculapius, omdat de slaap in diens tempel dikwijls leidde tot genezing. Vooral werd dus in hem de god vereerd, die door zijnen invloed bij ziekten heilzaam werkt of genezing aanbrengt. Zeer dikwijls werd hij geïdentificeerd met de grieksche goden Hypnos en Morpheus. Zie aldaar.

soranus

Een bijnaam van Apollo, onder welken hij op den berg Soracte, nabij Falerii, vereerd werd. Omtrent den eeredienst, daar gevierd, bestond de volgende legende:
De herders dier streek brachten op den Soracte eens een offer aan Dis Pater en aan de dooden, aan wie de berg gewijd was. Toen kwamen er plotseling wolven, die de stukken offervleesch van het brandende altaar roofden. De herders vervolgden hen, doch kwamen weldra bij een hol, waaruit zulke schadelijke dampen opstegen, dat zij dood nedervielen. Ja, eene pest verspreidde zich over het gansche land, die, volgens een orakel, alleen zoude ophouden, wanneer de bewoners dier streek, evenals de wolven van roof leefden. Van die herders beweerde het geslacht der Hirpi Sorani, waarvan tot in den keizertijd wordt gewag gemaakt, aftestammen. De leden van dat geslacht werden van den krijgsdienst en van andere verplichtingen tegenover den staat vrijgesteld. Zij vernamen den wil der goden uit de vlucht en het geschreeuw der vogels, maar vooral beroemd waren de kunsten, die zij bij het jaarlijksche feest, dat de godin Feronia met Apollo Soranus gemeen had, vertoonden. Dan sprongen zij door brandende hoopen hout, zonder zich te bezeeren. Waarschijnlijk hebben we hier te denken aan een zoenoffer, dat op symbolische wijze gebracht werd. In plaats van het menschenoffer, vroeger vereischt, was later een sprong door het vuur voldoende. (Zie Pales.) -
Wellicht zijn de wolven en de pestziekte, die als hun wreker hen beveiligt, zinnebeeldige voorstellingen van den guren winter, die den bergtop onbewoonbaar maakt.

sosipolis

Een goede, beschermende geest van den staat, die vooral door de inwoners van Elis vereerd werd. (Zie Agathodaimon.) Toen namelijk de Eleërs in oorlog waren met de Arkadiërs, kwam eene vrouw met eenen zuigeling tot den aanvoerder van het leger en verklaarde, dat de goden haar in eenen droom geopenbaard hadden, dat dit kind hun redder zou wezen. De Eleërs namen het kind mede en droegen het voor hun leger uit, en toen een slag zou geleverd worden, veranderde het zich in eene slang, die de Arkadiërs zulk eenen schrik aanjoeg, dat zij op de vlucht gingen. Toen de Eleërs de overwinning behaald hadden, verborg de slang zich in den grond. Op de plek, waar zij verdwenen was, stichtte men eenen tempel ter eere van het kind, dat den staat gered had en dat men Sosipolis noemde. Eene priesteres van gevorderden leeftijd voorzag daar in den dienst. Buiten haar mocht niemand het binnenste van den tempel betreden, en zelfs zij niet anders dan met een omsluierd gelaat.

sospita

Een bijnaam van Iuno, waaronder zij voornamelijk te Lanuvium vereerd werd. (Zie Iuno.)

soter

D.i. "de redder", een bijnaam, aan verschillende goden gegeven, maar waaronder vooral Zeus werd aangeroepen. Zie Zeus.

sparta / sparte

Zie Lakedaimon.

spartoi (sparti)

D.i. "de gezaaide mannen". Zóó heette het vijftal, dat overbleef van de gewapende mannen, die te voorschijn kwamen uit de aarde, toen Kadmos de tanden van den door hem gedooden draak op raad van Pallas Athena gezaaid had. Al de overigen vielen in eenen strijd, die onmiddelijk na hunne geboorte tusschen hen ontstond. De vijf Sparten, wier leven werd gespaard, werden de stamvaders van de voornaamste geslachten van Thebe.

spermo

Eene der drie dochters van Anios, die van Dionysos de gave had ontvangen, om alles wat zij aanraakte in koren te veranderen. Zie Anios.

spes

D.i. de godin der hoop, vooreerst der hoop van den landbouwer en den tuinman, vervolgens van de gezegende verwachting der zwangere vrouwen, en eindelijk van de hoop op eene gelukkige toekomst in het algemeen. Haren eersten tempel te Rome kreeg zij tijdens den eersten Punischen oorlog (263 - 241 v. Chr.) op het forum olitorium, d.i. de groentemarkt, waarschijnlijk omdat daar de tuiniers en landlieden hunne groenten te koop boden. Bovendien was er een tempel van Spes vetus, waarschijnlijk eene van oudsher door de Romeinen vereerde godin; althans de gansche voorstad buiten de porta Esquilina, waar die tempel gelegen was, werd naar haar genoemd. Keizer Elagabalus (218 - 222 na Chr.), die eenen eigenaardigen godsdienst in Rome invoerde door den deus Sol Elagabalus als den hoogsten aller goden te erkennen, en zoodoende alshetware voor zich zelven goddelijke eer te eischen, eerde den tempel van Spes vetus door éénmaal in het jaar het beeld van zijnen god in plechtstatigen optocht op eenen wagen derwaarts te voeren. -
Voor de godin, die op het forum olitorium vereerd werd was de 1ste Augustus als feestdag vastgesteld. Dat was de verjaardag van keizer Claudius, die haar daarom buitengewone eer bewees en haar beeld liet plaatsen op sommige der onder zijn bestuur geslagen munten. Onder den keizertijd was evenwel de beteekenis van Spes eene geheel andere geworden. Zij werd eene godin van het geluk en van elke onbestemde verwachting, zoodat zij dikwijls in de nauwste betrekking trad tot Fortuna en Iuventus. -
Meestal wordt zij voorgesteld als een jong meisje, dat met de linkerhand haar gewaad op bevallige wijze in de hoogte heft en in de rechter eene ontluikende bloem draagt. Het anker, dat bij moderne voorstellingen haar gewoon symbool is, wordt bij antieke beelden niet aangetroffen.

sphinx xxxxxxxxxx

Een monster in de grieksche mythologie uit Egypte of uit het Oosten overgenomen, dat het gezicht en de borst had eener vrouw en verder de gedaante van eenen leeuw. Zij werd eene dochter genoemd òf van Typhon en Echidna òf van Echidna en den zoon van deze, den hond Orthros. Hera zond haar naar Thebe, omdat zij die stad haatte, dewijl Semele, die de liefde van Zeus genoten had, daar geboren was, of omdat zij de Thebanen wilde straffen, daar zij den moord, aan hunnen koning Laios gepleegd, ongewroken lieten. (Zie Oidipus.) -

Gustave Moreau : Oedipus en de Sphinx (1864; Metropolitan Museum of Art, New York)
Francis Bacon: Oedipus and the Sphinx (after Ingres) (1983)

Dat dergelijke monsters in de verbeelding der oude volken eene groote rol speelden bewijst o.a. de Sphinx nabij Memphis, waarvan alleen het hoofd en de borst van het daarom opgestoven zand zijn bevrijd; doch deze toonen, dat men hier met een van de kolossaalste overblijfselen der egyptische bouwkunst te maken heeft.



staphylos (staphylus)

(1) De zoon van Dionysos en Ariadne. (Zie Dionysos.) Hij nam deel aan den tocht der Argonauten en was de vader van Hemithea. (Zie aldaar.) Zijn naam beteekent "de wijnstok".
(2) Een zoon van Dionysos en Erigone. De god was tot haar gekomen in de gedaante eener druif. Toen Erigone die gegeten had, bemerkte zij weldra, dat zij moeder zou worden. Den knaap, dien zij baarde, noemde zij daarom Staphylos. Kort hierop doodde zij zich uit verdriet over den moord aan haren vader, Ikarios of Ikaros geheeten, gepleegd. Zie Dionysos.

stata mater

Eene godin, die in nauwe betrekking stond tot Vulcanus, den god van het vuur. Ook was zij in beteekenis verwant met Vesta. Haar beeld stond op het forum, en ter harer eere werd daar iederen nacht een vuur gebrand. Haar dienst was echter door de gansche stad verspreid en ook buiten de stad werden haar heiligdommen opgericht, hetgeen zeer natuurlijk was, daar men haar aanriep tot afwering van de te Rome zeer dikwijls voorkomende branden.

stator

Een bijnaam, dien Iupiter droeg als de god, die de vluchtende troepen tot staan brengt. Zie Iupiter.

stentor

Een der Grieken in het leger voor Troje, die beroemd was om zijne sterke stem, wier kracht tot op onzen tijd spreekwoordelijk gebleven is. Hij kon zoo luid roepen als vijftig andere mannen te samen. Hera nam zijne gedaante aan om den Grieken moed intespreken.


logo van een vioolmaker


sterculius / stercutus / sterquilinus

D.i. "de god der bemesting". Hij werd òf de vader genoemd van Picus, òf als geheel identisch met dezen gedacht. Zie Picus.

sterope

(1) Eene dochter van Kepheus, den koning van Tegea. Herakles drong er bij hem op aan, dat hij met zijne twintig zonen zou medetrekken in den tocht, dien de held tegen de Hippokoöntiden (Zie aldaar.) ondernam. Hij weigerde echter, en daarop gaf Herakles aan zijne dochter Sterope eene urn, welke eene haarlok bevatte van de Gorgo Medusa (Zie Gorgonen.), die hij zelf van Pallas Athena gekregen had. Hield zij deze lok bij de nadering van vijanden driemaal buiten de muren der stad, dan zouden deze versteenen. Op aandrang van Sterope trokken nu Kepheus en zijne zonen met Herakles mede, doch zij kwamen allen in den strijd om.
(2) Zie Peleus.

steropes

Een der drie Kyklopen, die voor Zeus den donder en den bliksem in gereedheid brengen. Zie Kyklopen.