I / J : iuno

iuno xxxxxxxxxx

Zij was de beheerscheres des hemels, evenals haar gemaal Iupiter daarvan de beheerscher was. Zij is eene godin van het zuivere licht, vooral van het licht der maan en daarom even als alle godinnen der maan eene godin der vrouwen, een ideaal eener Romeinsche matrone, die als koningin op haren verheven troon in den hemel zetelt. (Iuno Regina.) Zij waakt vooral over de vrouw als echtgenoote en als moeder, en bijna alles, wat tot haren eeredienst behoort, heeft betrekking op hare verhouding tot de vrouwelijke sexe. Hare betrekking tot haren gemaal werd niet gestoord door liefdesavonturen, zooals die, waardoor Zeus, de hoogste god der Grieken nu en dan zijne gemalin Hera van zich vervreemdde. Kalmte en waardigheid behoorden tot het karakter van Iuno en kenmerkten ook haar huwelijksleven.
De naam, waaronder zij het meest en door geheel Italië vereerd werd, was Iuno Lucina, d. i. de godin, die licht en daardoor leven aanbrengt. Vooral de vrouwen offerden aan deze Iuno vóór en na het ter wereld brengen van kinderen. Ook was haar daarom de eerste dag der maand, de Kalendae, waarop tevens de maan begon te wassen, geheiligd, vooral evenwel de Kalendae der maand Maart. Dan werd er ter harer eer een groot feest gevierd door de Romeinsche vrouwen, de matronae, dat den naam droeg van Matronalia. Daaraan mochten alleen jonkvrouwen en gehuwde vrouwen, op wier goeden naam geen smet kon geworpen worden, deelnemen. Bij de offers op dit feest gebracht werd vooral gebeden voor het geluk van den echt; de vrouwen kregen geschenken van hare echtgenooten, terwijl zij van haren kant de slaven op dien feestelijken dag onthaalden. -
Behalve de Kalendae van Maart was ook de gansche maand Juni haar geheiligd, die zelfs naar deze godin haren naam gekregen had. -
Een zeer oude dienst van Iuno bestond ook in de stad Lanuvium. Daar droeg zij den naam van "Sospita", d. i. "de godin, die behoudt". Haar beeld in den tempel aldaar stelde haar voor met een geitenvel over hare kleeding geworpen, dat haar tevens tot helm en pantser diende. In haren rechterarm droeg zij daar eene speer, in hare linker een gebogen schild. Slangen kropen aan hare voeten. Zij schijnt dus daar eene godin des oorlogs geweest te zijn. Doch sommige plechtigheden met dien dienst in Lanuvium verbonden, maken het waarschijnlijk, dat zij ook daar eene levenwekkende godin der natuur en eene godin der vrouwelijke sexe in het bijzonder geweest is. Bij den tempel der godin namelijk lag een bosch, waarin een hol was, dat tot woonplaats diende aan eene der godin geheiligde slang. Als de lente kwam, werd een jong meisje met een' blinddoek voor de oogen in dat hol gebracht, om een' offerkoek aan die slang te brengen. At deze daarvan, dan riep het van alle kanten toegestroomde volk: "het jaar zal vruchtbaar zijn!" Weigerde de slang van den offerkoek te eten, dan beschouwde men dit als een voorteeken, dat een onvruchtbaar jaar voorspelde. Tevens gold dat offer als eene proef voor de kuischheid van het meisje, dat den koek aan de slang moest voorhouden.
Ook de Iuno Curitis of Quiritis, die bij de Sabijnen vereerd werd, is eene godin der vrouwen en van het huwelijk. Het gebruik, dat bij het sluiten van het huwelijk bij de Romeinen werd inachtgenomen, om de scheiding in het haar der bruid te maken met eene lans (in lateren tijd liefst met eene lans, waardoor een zwaardvechter gedood was) schijnt tot den dienst dezer sabijnsche godin te behooren. Immers quiris is een sabijnsch woord, dat "lans" beteekent.
Verschillende bijnamen aan Iuno gegeven duiden haar aan als de godin, die het huwelijk helpt sluiten en bevestigen. Als Iterduca en Domiduca is zij de godin, die den bruiloftsstoet uit het huis der bruid naar dat van haren echtgenoot geleidt, als Unxia is zij degene, die de deurposten der nieuwe woning zalft, tot een voorteeken van toekomstig geluk, als Cinxia is zij het, die den gordel der bruid vastknoopt en losmaakt, als Pronuba geeft zij de bruid over aan hem, in wiens macht zij voortaan zal staan, als Iuga, doet zij man en vrouw eensgezind zijn "als twee ossen onder hetzelfde juk", als Nupta, "de gehuwde" bij uitnemendheid, wordt zij aan de zijde van haren gemaal Iupiter vereerd.
Hoeveel invloed Iuno geacht werd op het leven der vrouw uitteoefenen, kan hieruit blijken, dat iedere vrouw en ieder meisje naar het volksgeloof der romeinen hare eigene Iuno had, even als ieder man zijnen Genius had, die bij zijne geboorte ontstond en bij zijnen dood ophield te bestaan. Zie
Genii. Wilde men iets met nadruk verzekeren, dan riep men deze Iuno aan en zeide: "bij mijne Iuno!" Op haren verjaardag bracht iedere vrouw een offer aan hare Iuno. -

Rembrandt's Juno

Op de Kalendae der haar geheiligde maand Juni werd ter eere der godin een groot feest gevierd op het Kapitool, de burgt van Rome. Zij werd dan aangeroepen onder den naam van Iuno Moneta, d. i. "de waarschuwende". Waarschijnlijk is die naam moneta, ons "munt", eene benaming voor geld geworden, omdat de plaats waar het Romeinsche geld gemunt werd in de nabijheid van dien tempel gelegen was. Deze stond op de plek, waar vroeger het huis had gestaan van Manlius Capitolinus. Bekend is het verhaal, dat toen de Galliërs in 390 vóór Chr. Rome hadden genomen en verwoest, en het Kapitool belegerden, de daarin opgesloten Romeinen, hoe hoog de nood ook was gestegen, toch de handen niet sloegen aan de aan Iuno gewijde ganzen, die op het Kapitool gehouden werden, en dat daarop, toen de Galliërs een middel hadden gevonden om in de stilte van den nacht het Kapitool te beklimmen, Manlius door het geschreeuw dier ganzen wakker gemaakt en gewaarschuwd, dien aanval wist te verijdelen. Ter herinnering aan deze gebeurtenis werd jaarlijks eene gans in eenen draagstoel om den tempel der godin rondgedragen.
Op het Kapitool had Iuno ook in latere tijden haren voornaamsten tempel. Zij werd daar gezamenlijk met Iupiter en
Minerva vereerd. Een tweeden tempel had zij op den Aventijnschen berg. Derwaarts was haar dienst overgebracht uit Veii, toen de inwoners dier stad, na hare verwoesting gedwongen werden, naar Rome te verhuizen. Zoowel op het Kapitool als op den Aventinus werd zij vooral als Iuno Regina vereerd en zeer dikwijls aangeroepen in tijden van oorlog en gevaar.
Nog een eigenaardige eeredienst dezer godin is de dienst van Iuno Caprotina, ter wier eere op de Nonae Juliae, d. i. 7 Juli, een feest werd gevierd. Aan dezen dienst knoopte zich de volgende legende. Toen de Romeinen na de verwoesting der stad door de Galliërs zeer verzwakt waren, maakten hunne naburen onder de leiding van de stad Fidenae gebruik om hen aantevallen. Zij eischten van de Romeinen de uitlevering van al hunne meisjes en vrouwen. Eene slavin bood aan om met andere meisjes, even dienstbaar als zij, in Romeinsche kleederdracht gedost, naar het vijandelijke leger te gaan en zoo de aanvallers te misleiden. Toen zij daar gekomen waren en er een gastmaal ter eere van hare komst was aangericht, gaven zij, nadat de vijanden in eenen diepen slaap gedompeld waren, van den top van eenen wilden vijgenboom (caprificus) een teeken aan de Romeinen, die eenen uitval deden en hunne tegenstanders geheelenal versloegen. De slavinnen werden alle vrijgelaten en van staatswege werd haar een bruidschat toegekend. Men beschouwde Iuno als de godin, die deze zaak zóó bestuurd en tot een goed einde gebracht had, en daarom werd het feest, waarop jaarlijks die gebeurtenis herdacht werd, haar ter eere gevierd. Het schijnt evenwel, dat ook deze dienst in nauw verband staat tot dien van Iuno Lucina. De levenwekkende, vruchtbaarheid verspreidende godin moet wel in verband staan met den wilden vijgenboom, wiens naam de woorden caper d. i. "bok" en ficus d. i. "vijgenboom", de beide symbolen van vruchtbaarheid in zich bevat. -
In zuid-Italië, op het voorgebergte Lacinium in de nabijheid der Grieksche stad Kroton stond een tempel gewijd aan Iuno Lacinia, door bosch omgeven, waarin talrijke aan de godin gewijde kudden werden onderhouden. Pyrrhus, de koning van Epirus, en de karthaagse veldheer Hannibal brachten hier offers, toen zij op hunne krijgstochten door Kroton trokken. Later, in den tijd der zeeroovers (1ste eeuw vóór Chr.) werd die tempel geplunderd. Toch bleef de dienst van Iuno Lacinia tot in den keizertijd voortbestaan.
De Karthagers vereerden als de beschermgodin hunner stad eene Iuno Coelestis, eene godin des hemels, die over maan en sterren, over bliksem en regen het gebied voerde. Deze was eene strenge, maagdelijke godin. Na den derden Punischen oorlog werd haar dienst op plechtige wijze uit Karthago naar Rome overgebracht. Later, toen in den keizertijd eene nieuwe stad op de plaats van het oude Karthago wederom eenen zekeren trap van bloei en welvaart bereikte, kwam de dienst van Iuno Coelestis daar ook weder in eere.
Evenals Iupiter de bijzondere beschermgod werd der keizers, zoo werd Iuno de beschermgodin der keizerinnen, die vooral, wanneer deze aan kinderen het levenslicht schonken, niet alleen als Lucina, maar ook als Augusta, d. i. "de godin van het keizerlijke huis" en Conservatrix, d. i. "de godin, die behoudt" werd aangeroepen.
Iuno werd gewoonlijk afgebeeld met eenen gouden scepter in de hand, om aanteduiden, dat zij de koningin is des hemels en der aarde. Vele trekken der grieksche Hera zijn langzamerhand op haar overgedragen en, wat haren naam betreft, is zij door latere schrijvers geheel met deze vereenzelvigd. Zie Hera.