I / J : iuno
iuno xxxxxxxxxx
Zij was de beheerscheres des
hemels, evenals haar gemaal Iupiter daarvan de beheerscher was. Zij is eene
godin van het zuivere licht, vooral van het licht der
maan en daarom even als alle godinnen der maan eene godin
der vrouwen, een ideaal eener Romeinsche matrone,
die als koningin op haren verheven troon in den hemel
zetelt. (Iuno Regina.) Zij waakt vooral over de
vrouw als echtgenoote en als moeder, en bijna alles, wat
tot haren eeredienst behoort, heeft betrekking op hare
verhouding tot de vrouwelijke sexe. Hare betrekking tot
haren gemaal werd niet gestoord door liefdesavonturen,
zooals die, waardoor Zeus, de hoogste god der Grieken nu en dan
zijne gemalin Hera van zich vervreemdde. Kalmte en
waardigheid behoorden tot het karakter van Iuno en
kenmerkten ook haar huwelijksleven.
De naam, waaronder zij het meest en door geheel Italië
vereerd werd, was Iuno Lucina, d. i. de
godin, die licht en daardoor leven aanbrengt. Vooral de
vrouwen offerden aan deze Iuno vóór en na het ter
wereld brengen van kinderen. Ook was haar daarom de
eerste dag der maand, de Kalendae, waarop tevens
de maan begon te wassen, geheiligd, vooral evenwel de
Kalendae der maand Maart. Dan werd er ter harer eer een
groot feest gevierd door de Romeinsche vrouwen, de matronae,
dat den naam droeg van Matronalia. Daaraan
mochten alleen jonkvrouwen en gehuwde vrouwen, op wier
goeden naam geen smet kon geworpen worden, deelnemen. Bij
de offers op dit feest gebracht werd vooral gebeden voor
het geluk van den echt; de vrouwen kregen geschenken van
hare echtgenooten, terwijl zij van haren kant de slaven
op dien feestelijken dag onthaalden. -
Behalve de Kalendae van Maart was ook de gansche maand
Juni haar geheiligd, die zelfs naar deze godin haren naam
gekregen had. -
Een zeer oude dienst van Iuno bestond ook in de stad
Lanuvium. Daar droeg zij den naam van "Sospita",
d. i. "de godin, die behoudt". Haar beeld in
den tempel aldaar stelde haar voor met een geitenvel over
hare kleeding geworpen, dat haar tevens tot helm en
pantser diende. In haren rechterarm droeg zij daar eene
speer, in hare linker een gebogen schild. Slangen kropen
aan hare voeten. Zij schijnt dus daar eene godin des
oorlogs geweest te zijn. Doch sommige plechtigheden met
dien dienst in Lanuvium verbonden, maken het
waarschijnlijk, dat zij ook daar eene levenwekkende godin
der natuur en eene godin der vrouwelijke sexe in het
bijzonder geweest is. Bij den tempel der godin namelijk
lag een bosch, waarin een hol was, dat tot woonplaats
diende aan eene der godin geheiligde slang. Als de lente
kwam, werd een jong meisje met een' blinddoek voor de
oogen in dat hol gebracht, om een' offerkoek aan die
slang te brengen. At deze daarvan, dan riep het van alle
kanten toegestroomde volk: "het jaar zal vruchtbaar
zijn!" Weigerde de slang van den offerkoek te eten,
dan beschouwde men dit als een voorteeken, dat een
onvruchtbaar jaar voorspelde. Tevens gold dat offer als
eene proef voor de kuischheid van het meisje, dat den
koek aan de slang moest voorhouden.
Ook de Iuno Curitis of Quiritis, die
bij de Sabijnen vereerd werd, is eene godin der vrouwen
en van het huwelijk. Het gebruik, dat bij het sluiten van
het huwelijk bij de Romeinen werd inachtgenomen, om de
scheiding in het haar der bruid te maken met eene lans
(in lateren tijd liefst met eene lans, waardoor een
zwaardvechter gedood was) schijnt tot den dienst dezer
sabijnsche godin te behooren. Immers quiris is
een sabijnsch woord, dat "lans" beteekent.
Verschillende bijnamen aan Iuno gegeven duiden haar aan
als de godin, die het huwelijk helpt sluiten en
bevestigen. Als Iterduca en Domiduca is
zij de godin, die den bruiloftsstoet uit het huis der
bruid naar dat van haren echtgenoot geleidt, als Unxia
is zij degene, die de deurposten der nieuwe woning zalft,
tot een voorteeken van toekomstig geluk, als Cinxia
is zij het, die den gordel der bruid vastknoopt en
losmaakt, als Pronuba geeft zij de bruid over
aan hem, in wiens macht zij voortaan zal staan, als Iuga,
doet zij man en vrouw eensgezind zijn "als twee
ossen onder hetzelfde juk", als Nupta,
"de gehuwde" bij uitnemendheid, wordt zij aan
de zijde van haren gemaal Iupiter vereerd.
Hoeveel invloed Iuno geacht werd op het leven der vrouw
uitteoefenen, kan hieruit blijken, dat iedere vrouw en
ieder meisje naar het volksgeloof der romeinen hare
eigene Iuno had, even als ieder man zijnen Genius
had, die bij zijne geboorte ontstond en bij zijnen dood
ophield te bestaan. Zie Genii. Wilde men iets met nadruk verzekeren,
dan riep men deze Iuno aan en zeide: "bij mijne
Iuno!" Op haren verjaardag bracht iedere vrouw een
offer aan hare Iuno. -

Rembrandt's Juno
Op de Kalendae der haar
geheiligde maand Juni werd ter eere der godin een groot
feest gevierd op het Kapitool, de burgt van Rome. Zij
werd dan aangeroepen onder den naam van Iuno Moneta,
d. i. "de waarschuwende". Waarschijnlijk is die
naam moneta, ons "munt", eene benaming voor
geld geworden, omdat de plaats waar het Romeinsche geld
gemunt werd in de nabijheid van dien tempel gelegen was.
Deze stond op de plek, waar vroeger het huis had gestaan
van Manlius Capitolinus. Bekend is het verhaal, dat toen
de Galliërs in 390 vóór Chr. Rome hadden genomen en
verwoest, en het Kapitool belegerden, de daarin
opgesloten Romeinen, hoe hoog de nood ook was gestegen,
toch de handen niet sloegen aan de aan Iuno gewijde
ganzen, die op het Kapitool gehouden werden, en dat
daarop, toen de Galliërs een middel hadden gevonden om
in de stilte van den nacht het Kapitool te beklimmen,
Manlius door het geschreeuw dier ganzen wakker gemaakt en
gewaarschuwd, dien aanval wist te verijdelen. Ter
herinnering aan deze gebeurtenis werd jaarlijks eene gans
in eenen draagstoel om den tempel der godin rondgedragen.
Op het Kapitool had Iuno ook in latere tijden haren
voornaamsten tempel. Zij werd daar gezamenlijk met
Iupiter en Minerva vereerd. Een tweeden tempel had zij op
den Aventijnschen berg. Derwaarts was haar dienst
overgebracht uit Veii, toen de inwoners dier stad, na
hare verwoesting gedwongen werden, naar Rome te
verhuizen. Zoowel op het Kapitool als op den Aventinus
werd zij vooral als Iuno Regina vereerd en zeer
dikwijls aangeroepen in tijden van oorlog en gevaar.
Nog een eigenaardige eeredienst dezer godin is de dienst
van Iuno Caprotina, ter wier eere op de Nonae
Juliae, d. i. 7 Juli, een feest werd gevierd. Aan dezen
dienst knoopte zich de volgende legende. Toen de Romeinen
na de verwoesting der stad door de Galliërs zeer
verzwakt waren, maakten hunne naburen onder de leiding
van de stad Fidenae gebruik om hen aantevallen. Zij
eischten van de Romeinen de uitlevering van al hunne
meisjes en vrouwen. Eene slavin bood aan om met andere
meisjes, even dienstbaar als zij, in Romeinsche
kleederdracht gedost, naar het vijandelijke leger te gaan
en zoo de aanvallers te misleiden. Toen zij daar gekomen
waren en er een gastmaal ter eere van hare komst was
aangericht, gaven zij, nadat de vijanden in eenen diepen
slaap gedompeld waren, van den top van eenen wilden
vijgenboom (caprificus) een teeken aan de Romeinen, die
eenen uitval deden en hunne tegenstanders geheelenal
versloegen. De slavinnen werden alle vrijgelaten en van
staatswege werd haar een bruidschat toegekend. Men
beschouwde Iuno als de godin, die deze zaak zóó
bestuurd en tot een goed einde gebracht had, en daarom
werd het feest, waarop jaarlijks die gebeurtenis herdacht
werd, haar ter eere gevierd. Het schijnt evenwel, dat ook
deze dienst in nauw verband staat tot dien van Iuno
Lucina. De levenwekkende, vruchtbaarheid verspreidende
godin moet wel in verband staan met den wilden
vijgenboom, wiens naam de woorden caper d. i.
"bok" en ficus d. i.
"vijgenboom", de beide symbolen van
vruchtbaarheid in zich bevat. -
In zuid-Italië, op het voorgebergte Lacinium in de
nabijheid der Grieksche stad Kroton stond een tempel
gewijd aan Iuno Lacinia, door bosch omgeven,
waarin talrijke aan de godin gewijde kudden werden
onderhouden. Pyrrhus, de koning van Epirus, en de
karthaagse veldheer Hannibal brachten hier offers, toen
zij op hunne krijgstochten door Kroton trokken. Later, in
den tijd der zeeroovers (1ste eeuw vóór Chr.) werd die
tempel geplunderd. Toch bleef de dienst van Iuno Lacinia
tot in den keizertijd voortbestaan.
De Karthagers vereerden als de beschermgodin hunner stad
eene Iuno Coelestis, eene godin des hemels, die
over maan en sterren, over bliksem en regen het gebied
voerde. Deze was eene strenge, maagdelijke godin. Na den
derden Punischen oorlog werd haar dienst op plechtige
wijze uit Karthago naar Rome overgebracht. Later, toen in
den keizertijd eene nieuwe stad op de plaats van het oude
Karthago wederom eenen zekeren trap van bloei en welvaart
bereikte, kwam de dienst van Iuno Coelestis daar ook
weder in eere.
Evenals Iupiter de bijzondere beschermgod werd der
keizers, zoo werd Iuno de beschermgodin der keizerinnen,
die vooral, wanneer deze aan kinderen het levenslicht
schonken, niet alleen als Lucina, maar ook als Augusta,
d. i. "de godin van het keizerlijke huis" en Conservatrix,
d. i. "de godin, die behoudt" werd aangeroepen.
Iuno werd gewoonlijk afgebeeld met eenen gouden scepter
in de hand, om aanteduiden, dat zij de koningin is des
hemels en der aarde. Vele trekken der grieksche Hera zijn
langzamerhand op haar overgedragen en, wat haren naam
betreft, is zij door latere schrijvers geheel met deze
vereenzelvigd. Zie Hera.
|