H : horos - hypsipyle

horos (horus)

Een god, die eigenlijk tot de Egyptische godenwereld behoorende, met de Grieksche mythologie in verband is gebracht. Grieksche schrijvers vermelden, dat hij de laatste god was, die als koning over Egypte heerschte. Hij was een zoon van Isis en Osiris en werd door de Grieken voor identisch gehouden met Apollo. Van zijne moeder had hij de kunst van waarzegging en de kennis der geneesmiddelen geleerd en door zijne voorspellingen en het genezen van zieken had hij zich grooten roem verworven. Toen nu Osiris door den boozen Typhon was gedood, was deze bevreesd, dat Horos, als hij zijns vaders troon besteeg, diens dood zou willen wreken. Daarom werd hij overal gezocht met het doel om hem uit den weg te ruimen, en hoewel hij naar Leto (eene personificatie van den duisteren nacht) gevlucht was, werd hij ontdekt en in den Nijl geworpen. Zijne moeder vond zijn lijk en wist hem door hare kennis in het leven terugteroepen; zij schonk hem zelfs de onsterfelijkheid en zette hem nu aan, om den dood van Osiris te wreken. Deze kwam zelf uit zijn graf, om zijnen zoon tot een bekwaam krijgsman te vormen. Horos trok, toen zijne opleiding voltooid was, tegen Typhon op, overwon hem en bracht hem als een gevangene bij zijne moeder, die hem evenwel de vrijheid schonk. Horos was hierover zóó vertoornd, dat hij Isis de kroon van het hoofd rukte. Typhon maakte een verraderlijk gebruik van zijne herkregen vrijheid, en kwam met een groot leger om Horos van de heerschappij te berooven, bewerende, dat deze niet de zoon van Osiris en Isis, maar een ondergeschoven kind was. In den oorlog, die hierop ontstond, werd Horos verslagen en gedood. -
Deze verhalen zijn echter alle eerst in lateren tijd ontstaan, toen men aan de mythologische legenden een historisch karakter trachtte te geven. -
Osiris is de bevruchtende kracht der zon en van den Nijl, Isis eene personificatie der natuur. Hun zoon kan dus niets anders zijn dan de voorstelling der telken jare op nieuw ontkiemende vruchten, die uit de aarde ontspruiten. Geheel van gelijke beteekenis is Harpokrates.

horta

Eene beschermende godin, die de menschen met goeden raad bijstond. Haar tempel moest steeds openstaan. Men beschouwde haar als de in den kring der goden opgenomen gade van Romulus, Hersilia.

hyacinthus

Zie Hyakinthos.

hyades (hyaden)

Nymphen, die gewoonlijk tot de Okeaniden (Zie aldaar.) gerekend worden. Haar aantal wordt zeer verschillend opgegeven. Sommige schrijvers spreken van twee, andere van zeven. Omtrent haar waren zeer verschillende legenden in omloop. Sommigen verhaalden, dat zij de opvoedsters waren geweest van den jongen Dionysos en dat Zeus haar daarom eene plaats aan den sterrenhemel had geschonken; andere verhalen noemden haar de zusters van Hyas, die door een everzwijn was verscheurd. Zij betreurden haren broeder zóó hartstochtelijk, dat de goden haar uit medelijden onder de sterren opnamen. Als zij opkwamen, begon het regenachtige jaargetijde. Vandaar, dat men aan haren naam ook de verklaring van "regensterren" gegeven heeft.

hyakinthos (hyacinthus)

(1) De zoon van den Spartaanschen koning Amyklas en Diomede, een jongeling, die om zijne buitengewone schoonheid door Apollo werd bemind. Doch ook Zephyros, de Westewind, had Hyakinthos lief en uit ijverzucht dreef hij eene werpschijf, door Apollo geworpen, in eene verkeerde richting, zoodat zij Hyakinthos trof en doodelijk wondde. Toen de god te vergeefs had getracht zijne genezende kracht aantewenden om den knaap in het leven te behouden, veranderde hij hem in eene bloem, die den naam van hyacinth kreeg en op hare bladeren de letters Ai Ai droeg, welke de weeklacht van den god bij zijnen dood aanduidden. Diezelfde bloem ontstond ook uit het bloed van den grooten Aias, toen deze zich van het leven beroofde. We hebben daaronder evenwel eene andere bloem te verstaan, dan die, welke tegenwoordig den naam van hyacinth draagt, òf de Iris foetidissima L., òf het Delphinium Aiacis L. Anderen meenen haar in de Iris Germanica of het lilium Martagon te herkennen. -

In Sparta en in gansch Lakonië werd Hyakinthos als heros vereerd. Een groot feest, hem ter eere gevierd, waarbij droefheid en vroolijkheid elkander afwisselden, droeg den naam van Hyakinthia. Hyakinthos werd meestal afgebeeld als een schoon jongeling in den bloei zijner jeugd. Er zijn echter oudere beelden, die hem voorstellen als een gebaard man.

Alexander Ivanov: Apollo, Hyakinthos and Kyparissos singing and playing. (1831—1834). Tretyakov Gallery, Moskou.

(2) Een Lakedaimoniër, die uit Sparta naar Athene was gekomen. Koning Aigeus van Athene had met schending van het recht der gastvrijheid den jongen Androgeos, den zoon van koning Minos van Kreta, laten vermoorden. Toen nu Minos tegen Athene optrok om wraak te nemen en het orakel, om raad gevraagd, beval de kinderen van eenen vreemdeling te offeren, kozen de Atheners de schoone dochters van Hyakinthos, de Hyakinthiden, uit, om dit treurig lot te ondergaan. Doch dat offer verzoende den toorn der goden niet. Minos overwon de Atheners en dwong hen een jaarlijksch offer te brengen van negen jongelingen en negen meisjes, die tot spijze moesten dienen voor den Minotaurus. Zie aldaar en Theseus.

hydra xxx

Zie het tweede werk van Herakles.

hydrochoös

Zie Aquarius.

hygieia

De vriendelijke godin der gezondheid, de dochter van Asklepios. Haar eeredienst dagteekent eerst van lateren tijd. Gewoonlijk werd zij met haren vader te samen vereerd en stond haar beeld in diens tempel. Ook de gezondheid van den geest ging haar ter harte; vandaar, dat zij dikwijls in zeer nauwe betrekking stond tot Athena en haar naam zelfs een bijnaam dier godin werd. (Athena Hygieia.) Zij werd door de beeldende kunstenaars zeer dikwijls voorgesteld als eene schoone, ernstige maagd, met eene zachte en goedige uitdrukking op haar gelaat, nu eens alleen, dan weêr met haren vader Asklepios. Steeds verzelt haar de slang, het zinnebeeld der gezondheid. De nevensgaande afbeelding stelt haar voor, met haren vader Asklepios en haren broeder Telesphoros. [Niet afgebeeld; Kox] Veel overeenkomst met Hygieia had de Romeinsche godin Salus. Zie aldaar.

Asklepios en Hygieia; reliëf, Louvre.

hylas

De zoon van Theiodamas, een lieveling van Herakles, die met dezen deelnam aan den tocht der Argonauten. Toen hij in Mysië aan land gegaan was om water te putten, werd hij wegens zijne schoonheid door de bronnymphen geroofd. Herakles zocht hem, maar bleef bij dat zoeken zóó lang uit, dat de Argonauten zonder den held aftewachten, verder trokken. Zie Argonauten.

John William Waterhouse, 1896: Hylas and the Nymphs. 98 x 163 cm., Manchester City Art Gallery.

hyllos (hyllus)

De zoon van Herakles en Deianeira. Zie Herakles.

hymen / hymenaios (hymenaeus)

Eigenlijk eene personificatie van het bruiloftslied, een god, die steeds voorkomt in het gezelschap van Aphrodite en Eros. Zijne vereering dagteekent eerst van lateren tijd en men riep hem aan als den beschermer van het huwelijk, vooral in het bruiloftslied, dat ook den naam van Hymenaios droeg. Nu eens heet hij een zoon van eene der beide Muzen Urania of Kalliope, terwijl Apollo zijn vader genoemd wordt, dan weer wordt hij gezegd ontsproten te zijn uit Dionysos en Ariadne. -
De meeste op hem betrekking hebbende sagen verhalen, dat hij een jongeling is geweest, die eerst later onder de goden werd opgenomen. Uit Argos afkomstig, zou hij Attische jonkvrouwen, die op het punt waren om door pelasgische zeeroovers weggevoerd te worden, hebben bevrijd, en door haar bij haar huwelijk het eerst in het bruiloftslied als god zijn aangeroepen. -
In Attika verhaalde men van hem, dat hij een atheensch jongeling was geweest, die zulk een schoon en zacht uiterlijk had, dat hij voor een meisje kon doorgaan. Zich in het gewaad van een meisje gekleed hebbende volgde hij eens eene jonkvrouw, die hij beminde, zonder wederliefde te ontvangen, naar Eleusis, waar feesten gevierd werden ter eere van Demeter. Van daar werd hij met haar, die hij liefhad, en andere meisjes geroofd en weggevoerd, naar verre, eenzame streken. Toen de roovers in slaap gedompeld waren, doodde Hymenaios hen en hij voerde zijne gezellinnen naar hare ouders terug. Tot belooning daarvoor kreeg hij de door hem beminde jonkvrouw tot gade en werd hij sinds dien tijd in het bruilofslied aangeroepen. -
Nog eene andere sage verhaalde, dat Hymenaios een jongeling was, die op den dag van zijn huwelijk door het instorten zijner woning was gedood en op bruiloften werd aangeroepen, om dergelijke ongelukken van de jonggehuwden te weren. Dit en andere verhalen betreffende den vroegen dood van Hymenaios schijnen betrekking te hebben op de sombere zijde van het huwelijk. De bruid, die haren maagdelijken staat verlaat, neemt tevens afscheid van de vroolijke, onbezorgde jaren harer jeugd. -
Zelden werd hij door de kunstenaars voorgesteld, en dan als een schoon jongeling, evenals Eros van vleugels voorzien, maar grooter en ernstiger dan deze, met rozen bekranst, of eenen krans van rozen in de hand houdende. Altijd heeft hij eene bruiloftsfakkel bij zich. De nevensgaande afbeelding [Niet afgebeeld; Kox] stelt voor, hoe hij Amor (Eros) en Psyche naar hunne huwelijkssponde geleidt. (Zie Psyche.)
De Romeinen noemden hunnen bruiloftsgod Talassio. (Zie aldaar.)


hyperboreërs

Een mythisch volk, dat ondersteld werd in het verre noorden te wonen en daar een gelukkig leven te slijten. Zij waren beroemd wegens hunne wijsheid. Hoe meer nu de aardrijkskundige kennis der ouden toenam, in des te noordelijker streken plaatste men de Hyperboreërs. Doch men dacht zich hun land niet als een oord, waar eeuwige koude heerschte, integendeel alle levensbehoeften werden er in ruime mate voortgebracht en er was een altoosdurende, door geen nacht afgebroken zonneschijn. De Hyperboreërs bereikten eenen ouderdom van verscheidene honderdtallen, ja soms van duizend jaren. Met de moedermelk reeds zogen zij elke deugd en alle wijsheid in. Vooral genoten zij de gunst van Apollo, die gedurende een deel van elk jaar bij hen zijn verblijf hield. Zie Apollon.

hyperion

Een van de Titanen, en dus een zoon van Uranos en Gaia. Hij huwde met zijne zuster, de Titanide Theia. Zij baarde hem Helios, Selene en Eos, (de zon, de maan en het morgenrood). Zijn naam beteekent "de in de hoogte wandelende". -
Dikwijls is Hyperion ook een bijnaam van den zonnegod Helios.

hypermnestra

De eenige der dochters van Danaos, die haren echtgenoot in den bruiloftsnacht spaarde. Deze, Lynkeus geheeten, werd naderhand de opvolger van Danaos. Zie Danaos en Danaïden.

hypnos

De god van den slaap, een zoon van Nyx (de Nacht) en een tweelingbroeder van Thanatos (de Dood). Zijne woning is in de onderwereld. Hij is eene der machtigste goden, want voor zijne macht buigen zich niet alleen de stervelingen, maar ook alle goden; zelfs Zeus moet zich aan hem onderwerpen. Tot tweemalen toe wist hij op aandrang van Hera de oogen van den koning des hemels te sluiten. Geen oog blijft open, wanneer hij daarin water druppelt, geput uit de rivier de Lethe, of wanneer hij door een zacht waaien zijner vleugels den slaap verwekt. Hij rust op eene legerstede van ebbenhout en om hem staan de Droomen. Alles in zijne nabijheid is doodstil. In de omgeving zijner woning groeien de papaver en andere slaapverwekkende planten. Aan zijne zijde staat steeds zijne zuster Lethe, d. i. "de vergetelheid". Hij had vier kinderen Morpheus, Ikelos, Phobetor en Phantasos, die den mensch nu eens sombere en dan weer vroolijke droomen brachten, naarmate zij zijn paleis door de lichte of door de donkere poort verlaten. -
In de wijze, waarop Hypnos door de dichters beschreven en door de beeldende kunstenaars voorgesteld werd, bestaat groot verschil. Nu eens wordt hij afgebeeld als een slapende knaap of jongeling, met papaver bekranst, dan weêr als een plompe, logge god, in wiens woning nooit een lichtstraal doordringt, soms als een vlugge, bevallige, gevleugelde knaap, nu eens alleen, dan weêr te samen met zijnen broeder Thanatos. Zoo is er eene beroemde groep uit de oudheid overgebleven, die Hypnos en Thanatos beide voorstelt als jongelingen in de volle kracht hunner jeugd. Hypnos ziet met zachten, treurigen blik ter aarde en slaat zijnen arm om de schouders van zijnen broeder Thanatos. Deze heeft in zijne rechterhand eene fakkel, die hij op een naast hem staand altaar uitbluscht; eene tweede fakkel houdt hij in zijne linkerhand achterwaarts over zijnen schouder. Dit beroemde beeld draagt den naam van de groep van Ildefonso (een slot nabij Madrid, waar het bewaard wordt).

De groep van Ildefonso, tegenwoordig in het Prado te Madrid.

De slaapgod der Romeinen droeg den naam van Somnus. (Zie aldaar.)

hypsipyle

De Argonauten kwamen op hunnen tocht op het eiland Lemnos, dat te dier tijde alleen door vrouwen bewoond en door eene koningin, Hypsipyle genaamd, bestuurd werd. De reden daarvan was de volgende: Aphrodite had de Lemnische vrouwen, welke haren dienst veronachtzaamd hadden, met eene zware straf bezocht. Zij had hare mannen zóó afkeerig van haar gemaakt, dat deze uit het naburige Thrakië meisjes roofden, haar naar het eiland brachten en zich met haar verbonden. Uit wraak hierover smeedden de Lemnische vrouwen het plan alle mannen in éénen nacht te vermoorden. Dit geschiedde, doch Hypsipyle wist haren grijzen vader Thoas te redden. -
De Argonauten vertoefden op het eiland langer dan een jaar, totdat Herakles, vreezende, dat verwijfdheid en zingenot hen van de kracht zouden berooven, die zij noodig hadden voor het volvoeren hunner grootsche onderneming, hen dwong om verder te trekken. -
Intusschen was Hypsipyle bij Iason, den aanvoerder der Argonauten, de moeder geworden van twee zonen. -
Later, zoo meldt eene andere sage, kwam het aan het licht, dat de koningin haren vader had laten ontsnappen. Zij werd daarom in ballingschap gedreven. Zij kwam aan het hof van den arkadischen koning Lykurgos en werd de opvoedster van diens zoon Opheltes. Toen nu de zeven vorsten onder aanvoering van Adrastos tegen Thebe optrokken, wees zij aan deze eene bron; doch terwijl zij zich tot dat einde verwijderd had, doodde eene slang het haar toevertrouwde kind.

Opheltes, brons, uit Nemea.

De helden hielden dit voor een slecht voorteeken, en vierden ter eere van den gestorven knaap lijkspelen. (Zie Archemoros.) Hypsipyle werd door de moeder van Opheltes in den kerker geworpen, waaruit zij evenwel door hare zonen werd bevrijd.