C : capella - cetus

capella

D. i. "de geit", de Latijnsche naam voor een sterrebeeld, omtrent welks plaatsing aan het hemelgewelf de Grieksche mythe het volgende verhaalde: Dadelijk na zijne geboorte was Zeus door zijne moeder toevertrouwd aan Themis en door deze weder aan Amaltheia. Deze laatste had Zeus door eene geit laten zoogen. Die geit nu was de dochter van de zon en zoo vreeselijk om aantezien, dat de Titanen, de medgezellen van Kronos, voor haar bevreesd waren geworden en de aarde hadden gesmeekt, om haar in een hol op Kreta te verbergen. Dit deed zij, en Amaltheia voedde nu Zeus verder op. Toen Zeus later strijd voerde met de Titanen en geene wapenen had, kreeg hij den raad om de huid van deze geit als schild te gebruiken, omdat zij ondoordringbaar en zoo schrikwekkend was. Hij deed dit, gaf aan de geit eene andere huid, maakte haar onsterfelijk en schonk haar eene plaats onder de sterren.

capricornus

D. i. "de steenbok", of Pan, de Latijnsche benaming van een sterrebeeld in den dierenriem, omtrent hetwelk de Grieksche mythe verhaalt, dat het een afstammeling was van Aigipan (Zie Pan.) en daarom pooten had gelijk aan die van een dier en hoornen op het hoofd, alsook de staart van een visch. Hij werd met Zeus op het gebergte Ida opgevoed en was daar met dezen, toen hij ten strijde trok tegen de Titanen. Hij vond eene schelp en maakte daarmede met zijne makkers zulk een gedruisch, dat de Titanen vloden. Van daar de uitdrukking: "een Titanisch rumoer". Zeus plaatste hem uit dankbaarheid onder de sterren.

caprotina

Een bijnaam, waaronder Iuno bij de Romeinen vereerd werd. Kort na den Gallischen oorlog trokken de Latijnen tegen de Romeinen op en eischten Romeinsche jonkvrouwen ten huwelijk. De Romeinen zonden slavinnen naar het leger, dat bij eenen boom, Caprificus, d. i. "de geitenvijg" genaamd, gelegerd was. Nadat de slavinnen bij een feestmaal de vijanden dronken gemaakt hadden, gaf eene van haar van den top van den vijgeboom aan de Romeinen een teeken. Deze deden daarop een aanval op de legerplaats, doodden de vijanden en bevrijdden de slavinnen, die nu vrijgelaten en met rijke geschenken begiftigd werden. Bovendien werd er een jaarlijksch feest ingesteld, dat op den 7den Juli gevierd werd en den naam droeg van Nonae Caprotinae, waarbij Iuno onder den naam van Caprotina vereerd werd. Ook bij den vijgeboom werden op dien dag offers gebracht en de slavinnen mochten zich dan vele vrijheden veroorloven tegenover hare meesteressen.

capys

Zie Kapys.

caranus

Zie Karanos.

cardea

Eene godin onder wier bescherming de cardines of deurhengsels stonden. Zij had het gebied hierover verkregen, omdat zij, toen Ianus om hare liefde vroeg, hem had verhoord. Zij had bovendien de macht om de werkingen van booze geesten, voornamelijk op kinderen, te verhinderen.

carmenta / carmentis

Eene echt Romeinsche godin, wier naam haar reeds aanduidt als eene voorspellende godheid. Zij werd de moeder van den Arcadiër Evander genoemd en voorspelde hem reeds de gansche toekomst van Rome. Op den oever des Tibers, aan den voet van den Capitolijnschen heuvel, bezat zij eenen tempel en een altaar aan de naar haar geheeten porta Carmentalis. Het haar gewijde feest, op den 11den en 15den Januari vooral door vrouwen gevierd, heette de Carmentalia. Daarbij werd zij als Postvorta en als Antevorta of Porrima aangeroepen, namen, die althans in lateren tijd betrekking hadden op haar vermogen om in de toekomst en in het verleden te zien. Zij was ook eene genezende godheid, die vooral de vrouwen bij het baren bijstond en tevens het levenslot der kinderen, die zij ter wereld hielp komen, bepaalde en voorspelde.

carna

Volgens den Romeinschen dichter Ovidius de godin der deurhengsels. Zij was, zegt hij, eene schoone nymph, die in een bosch aan den Tiber woonde, zich met jagen en visschen bezig hield, en door goden en halfgoden bemind werd. Zij spotte met hare minnaars, misleidde ze en lokte hen, onder den schijn van hun hare liefde te zullen schenken, in eene spelonk, waar zij plotseling verdween, en de aldus bedrogenen lang vruchteloos naar den uitgang moesten zoeken. Eindelijk werd zij door den god Ianus met zijn dubbel aangezicht verschalkt, want hij zag haar achter zich in een rotsspleet verdwijnen; hij keerde zich om, greep haar en dwong haar zijne gemalin te worden. Hij maakte haar uit liefde tot de beschermster der deurhengsels en bovendien van kleine kinderen, die zij tegen booze geesten beschermde. (Zie Cardea.)

carnea

Zie Karneia.

carneus

Zie Karneios.

cassandra

Zie Kassandra.

cassiopea

Zie Kassiopeia.

cassiphone

Zie Kassiphone.

cassotis

Zie Kassotis.

castalia

Zie Kastalia.

castalides

Zie Kastalides.

castor

Zie Kastor en Dioskuren.

catagogia

Zie Katagogia.

catamitus

Zie Katamitos en Ganymedes.

catharsius

Zie Katharsios.

catius

Eene godheid, die door de Romeinen werd aangeroepen, om de kinderen verstandig en scherpzinnig (catus) te maken.

catreus

Zie Katreus en Kreteus.

cebriones

Zie Kebriones.

cecrops

Zie Kekrops.

celaeno

Zie Kelaino.

celeus

Zie Keleus en Aigolios.

cenchreus

Zie Kenchreus.

centauri / centauren

Zie Kentauroi.

centimani

D. i. "de honderdhandigen", de Latijnsche naam der Grieksche Hekatoncheiren. (Zie aldaar.)

cephalus

Zie Kephalos.

cepheus

Zie Kepheus.

cephissus

Zie Kephissos.

ceramus

Zie Keramos.

cerberus

Zie Kerberos.

cercopes

Zie Kerkopes.

cercyon

Zie Kerkyon en Alope.

cerealia

De feesten van Ceres. (Zie het volgend artikel.)

ceres

Rubens : Standbeeld van Ceres

Eene oud-Italiaansche godin van den akkerbouw, die echter langzamerhand geheel geïdentificeerd werd met de Grieksche Demeter. Haar dienst was een van de oudste Grieksche eerediensten, die in Rome werden ingevoerd. Ceres werd in nauw verband gebracht tot Liber en Libera, die overeenkwamen met den Griekschen Dionysos en de Grieksche Demeter. Hun gemeenschappelijke tempel werd in het jaar 258 der stad (496 voor Chr.) gesticht door den consul Aurelius Posthumius tot afwending van eenen door misgewas veroorzaakten hongersnood. Het toezicht en het bestuur over dien eeredienst werd opgedragen aan de omstreeks denzelfden tijd ingestelde aediles plebeii, die voor de verdeeling van het koren onder de armere standen en voor het vieren van het groote feest der godin, de Cerealia, te zorgen hadden. Doordat derhalve Ceres hare weldaden, althans op de meest zichtbare wijze, aan de armen, die allen tot den stand der Plebeiers behoorden, uitdeelde, werden zij en haar tempel langzamerhand als symbolen van de Plebeiische vrijheid en van de Plebeiische voorrechten beschouwd en wie daartegen misdeed, diens goed verviel althans gedeeltelijk aan Ceres. -
Overigens was en bleef haar eeredienst geheel Grieksch. Hare priesteressen waren Grieksche vrouwen, vooral uit Neapolis (Napels) daartoe naar Rome ontboden; de taal bij hare vereering gebruikt was de Grieksche, haar tempel was geheel op Grieksche wijze gebouwd, ja trok zelfs de algemeene aandacht als het eerste voorbeeld van Grieksche architectuur, die bestemd was om de tot dien tijd in zwang zijnde Etruskische te vervangen. In dien tempel van Ceres werden ook de Senaatsbesluiten bewaard en ter kennisneming voor de tribunen nedergelegd.
De gansche mythe, die den roof der Grieksche
Persephone door Hades behandelde, en de smart en het zoeken van Demeter werden op Ceres overgedragen. Men verplaatst het tooneel van dien roof naar Sicilië in de nabijheid van Enna. Deze stad werd daarom voor de Romeinen eene heilige plaats. Zoo werd er bij gelegenheid van de onlusten ten tijde der Gracchi een gezantschap naar Enna gezonden, omdat men den Ceresdienst in Rome geheelenal als eene vertakking van den daar inheemschen Demeterdienst beschouwde. Even als Demeter, zoo krijgt ook Ceres hare dochter althans gedurende een gedeelte van het jaar terug; zij vergeet dan hare smart, verheugt zich in het herkregen bezit harer lieveling en doet allen in hare vreugde deelen door eenen rijken oogst te schenken. Daarom is het feest van Ceres een feest der vreugde, waar allen, die er aan deelnamen in een wit gewaad verschenen. Het feest duurde acht dagen van den 12den tot en met den 19den April. Voornamelijk werd het gevierd door groote wedrennen in den Circus, waarbij dan onder de dicht opééngedrongen schare, die opgekomen was om deze feesten bijtewonen, allerlei geschenken en lekkernijën, vooral noten, het symbool van overvloedige vruchtbaarheid, werden rondgedeeld. Bovendien werden er vossen, die men brandende fakkels aan den staart had vastgebonden door den Circus rondgejaagd. De oorsprong van dit gebruik was volgens de legende deze:
Een spaarzaam en arbeidzaam paar menschen woonde in eene stad der Aequi, met name Carseoli. De man bebouwde het veld, de vrouw bezorgde het huishouden en spon zoo vlijtig als zij maar kon. Zij hadden een' zoon, een moedwilligen knaap, twaalf jaren oud. Deze ving een vos, die dikwijls de kippen zijner ouders had geroofd, wikkelde hem in hooi en stroo, stak dat in brand en liet hem toen weer los. De vos snelde door het te velde staande koren en stak alles in zijne vaart in brand. Eene wet in Carseoli bepaald
de daarop dat alle vossen, die gevangen werden, moesten gedood worden. En ter herinnering aan die gebeurtenis werden jaarlijks bij gelegenheid van de Cerealia de vossen gestraft, doordat men hun brandend stroo aan den staart bond en hen daarop door den Circus joeg. We hebben hier waarschijnlijk te doen met een gebruik, dat dienen moest tot afwering van de verwoestende ziekten, waarmede de al te groote hitte, vooral wanneer zij door koele nachten gevolgd werd, als eene brandende vos in vele streken van Italië door de korenvelden rondwaarde. -
Een tweede feest ter eere van Ceres gevierd viel in de maand Augustus. Alleen vrouwen namen daaraan deel. Hierbij werd vooral de vereeniging van Ceres en hare dochter, die de Romeinen
Proserpina noemden herdacht. Allerlei onthoudingen moesten ter herinnering aan de smart van Ceres over het verlies van haar kind voorafgaan. De vrouwen moesten zich gedurende negen dagen afgezonderd houden van hare mannen. Zoo kwam het, dat Ceres soms beschouwd werd als eene tegenstandster van den echt, ofschoon zij aan den anderen kant ook weder juist als eene godin van den echt vereerd werd en zelfs haar huwelijk met Orcus door de pontifices met groote plechtigheid gevierd werd. -
Eindelijk werd in het jaar 191 v. Chr. op bevel der Sibyllijnsche boeken, die ook de invoering der vroeger genoemde feesten gelast hadden, het ieiunium Cereris ingesteld, een vastendag, die eerst alle vier jaren, later elk jaar op den 4den October gehouden werd. -
De dienst van Ceres en haar heiligdom aan den Circus bleven steeds te Rome in hoog aanzien; die dienst werd er zelfs zoo inheemsch, dat het scheen, alsof de godin niet van elders naar Rome was overgebracht, maar uit Rome naar andere staten overgekomen. -
Keizer Augustus bouwde den tempel van Ceres, die in het jaar 31 v. Chr. door een brand was vernield, weder op. De nieuwe tempel werd door Keizer Tiberius ingewijd. Keizer Claudius deed zelfs eene poging om de
Eleusinische mysteriën naar Rome overteplanten. -
Dat de eeredienst van Ceres langen tijd voornamelijk een eeredienst der Plebeiers bleef, laat zich ook hieruit verklaren, dat de oud-Romeinsche godheden voornamelijk gedacht werden als beschermgoden der Patriciërs, aan wie de bezorging van hunnen eeredienst geheel en al was opgedragen. Het was dus niet meer dan natuurlijk, dat de Plebeiers in de nieuwe goden, die in Rome werden ingevoerd, hunne beschermgoden trachtten te vinden. -
Nauw verwant is Ceres, wat haar wezen betreft, met
Tellus. (Zie verder Demeter en Eleusinia.)

ceryx

Zie Keryx.

cetus

Zie Ketos.