A : arisbe - artakia

arisbe

De dochter van Merops, de gade van koning Priamos van Troje, wien zij Aisakos baarde.

aristaeus

Zie het volgend artikel.

aristaios (aristaeus)

Eene zegen aanbrengende godheid, reeds bij de oudste bewoners van Griekenland vereerd. Hij was een god van de kudden en van de jacht, van den bijënteelt, van den wijnbouw, van het planten van olijven en van den landbouw in het algemeen. Ook schreef men hem kennis der heelkunde en de gave der voorspelling toe, in het bijzonder beschermde hij echter de menschen tegen de hitte der hondsdagen. In lateren tijd werd hij gewoonlijk als een heros beschouwd. -
Cheiron, zoo luidde het verhaal, had hem onderwezen; ook in de gunst der Muzen deelde hij; zij vertrouwden hem zelfs hare kudden ter bewaking toe en ook de Nymphen leerden hem vele nuttige kunsten. Ja men schreef hem zooveel macht toe, dat hij bijën wist te doen ontstaan uit dieren, die in eenen staat van ontbinding verkeerden. -
Men vereerde hem vooral in Thessalië op den Pelion en in de op de Afrikaansche kust gelegen Grieksche kolonie Kyrene. Doch ook in andere streken van Griekenland, zooals in Boiotië, Arkadië en op verscheidene eilanden was zijne dienst inheemsch. -
Volgens de meest gewone sage was hij de zoon van Apollo en Kyrene. Zijne moeder was eene schoone krachtige jageres, die door Apollo op een gouden wagen van den Pelion naar Libyë gebracht werd, waar zij Aristaios baarde. Toen het kind ter wereld gekomen was, bracht Hermes het aan Gaia en de Horen, die nektar en ambrosia op zijne lippen lieten druipen en hem daardoor tot eenen onsterfelijken god maakten, die Apollon en Zeus tot vreugde verstrekte en door hen bemind werd. Met het wezen dezer twee godheden smelt Aristaios geheel te samen. -
Ook op het eiland Keos genoot Aristaios groote vereering. Daar bracht men hem in verband met Seirios (Sirius), d. i. de hondsster. Bij eene groote droogte bad Aristaios tot Zeus en deze zond toen voor het eerst de Etesiën, zachte winden, die in de maanden Juli en Augustus 40 dagen lang in den ganschen Archipel waaien, de lucht afkoelen, en verkwikkende dauw aanbrengen. Op de bergen van dit eiland stichtte Aristaios eenen eeredienst voor Seirios. Zijne priesters letten jaarlijks nauwkeurig op het opkomen van dat gesternte en brachten dan een plechtig offer. -
Aristaios heeft, naar het verhaal luidt, aan Arkas het wolweven geleerd. Ook dit ziet op zijne macht om de warmte afteweeren. Het landvolk in Griekenland droeg als bescherming tegen de hitte wollen kleederen. -
Als bevorderaar van den wijnbouw (van de Nymphen had hij geleerd wijn met honig te mengen) stond hij in nauwe betrekking tot Dionysos. Zijne dochter Nysa was de voedster van dezen god. Zelf trok hij van Sardinië en Sicilië met den god naar Thracië om diens feesten mede te vieren. Daar kreeg hij onderricht van hem en verdween op den Haimos (Haemus, Balkan) uit de oogen der menschen. -
Hij was gehuwd met Autonoë, de dochter van Kadmos, die hem den later door zijne eigene honden verscheurden Aktaion baarde, ook een symbool van het in den zomer door de hitte der zonnestralen vernielde leven der aarde. Hij vervolgde Eurydike, de gade van Orpheus, en terwijl zij voor hem vlood, werd zij door eene slang gedood.

Jacopo del Sellaio
Orpheus, Eurydice en Aristaios, ca. 1480
olieverf op paneel, 60 x 175 cm
Op Sellaio' s schilderij zien we links hoe Orpheus de boodschap van de dood van Eurydice verneemt. Centraal op de voorgrond wordt de voor Aristaios wegvluchtende Eurydice gebeten door de slang. Uiterst rechts wordt de gestorven vrouw door twee demonen naar de onderwereld gebracht. De demonen zijn voorgesteld als baardige types met vogelpoten en horentjes op het hoofd.
Het schilderij vormde oorspronkelijk de voorkant van een 'cassone', een kist, waarin kleding en beddegoed werd bewaard. Deze 'cassoni' werden vaak paarsgewijze ten geschenke gegeven bij een rijke bruiloft. De voorstelling op zo'n kist had dan ook vaak betrekking op het huwelijk. Het verhaal van Orpheus en Eurydice vormt natuurlijk een bij uitstek geschikt onderwerp voor een dergelijke cassone-schildering.
[afbeelding en cursieve tekst ontleend aan:
http://www.boijmans.rotterdam.nl/onderw/eindex/myth/ ]

De kunst stelde hem meestal voor als een jongen herder.

aristeas

De zoon van Kaystrobios uit Prokonessos, een eiland in de Propontis (de zee van Marmora). Omtrent hem waren de volgende verhalen in omloop: In een' voldersmolen op Prokonessos werd Aristeas bij het binnentreden gedood. De volder sloot zijne werkplaats en ging het bericht van Aristeas' dood aan diens bloedverwanten brengen. Toen de tijding zich door de stad verspreid had, beweerde plotseling iemand, die uit de stad Kyzikos kwam, dat Aristeas niet dood was, want dat hij hem onderweg ontmoet had en met hem had gesproken. Toen men daarop de werkplaats weder opende, was daarin niemand levend noch dood te vinden. Zeven jaren later kwam hij weder in Prokonessos en verdween ten tweeden male, nadat hij de Arismaspeia vervaardigd had, een gedicht, waarin de Arimaspoi (Zie aldaar.), een geheel fabelachtig volk werden bezongen. Driehonderdveertig jaren later verscheen hij weder in Metapontum, eene stad op de zuidkust van Italië, en beval aan de inwoners om voor Apollo een altaar te bouwen en hem zelven daarnevens een beeld opterichten, omdat zij de eenige bewoners van Italië waren tot wie Apollo gekomen was en omdat hij zelf met Apollo tot hen was nedergedaald onder de gedaante van eenen raaf. Daarop verdween hij weer en de inwoners van Metapontum vroegen het orakel om raad, dat hun beval het voorschrift van Aristeas optevolgen. -

Aristeas: schilderij van Warren Criswell

Dit wordt ons verhaald door den geschiedschrijver Herodotos. Van die verhalen eene verklaring te geven of er een kern van historische waarheid in te ontdekken, schijnt eene onmogelijkheid.

arkas (arcas)

De zoon van Zeus en Kallisto, de dochter van Lykaön en eene der gezellinnen van Artemis. (Zie Kallisto.) Toen zijne moeder gestorven of in eene beerin veranderd was, werd hij door Zeus ter opvoeding aan Maia in Arkadië toevertrouwd. De sage verhaalt, dat, toen Zeus eens in het huis van Lykaön, den grootvader van Arkas, gekomen was, deze met zijne zonen, om den god op de proef te stellen zijnen kleinzoon slachtte en diens vleesch onder ander vleesch gemengd aan Zeus voorzette. Maar de koning van hemel en aarde greep naar zijne bliksems, doodde al de zonen van Lykaön en veranderde hem zelven in eenen wolf.

Rubens: Arkas veranderd in een wolf

Arkas riep hij in het leven terug. Toen Arkas nu volwassen was vervolgde hij eens, evenals zijne moeder de jacht beminnende, de beerin, waarin deze veranderd was, zonder haar te kennen, tot in den tempel van den Lykaiischen Zeus, dien het niemand gëoorloofd was te betreden. Zeus plaatste toen beiden onder de sterren. Kallisto werd de Groote Beer (de Grieken spraken van Beerin) en Arkas werd Arktophylax of Boötes. (Zie Boötes.) Andere overleveringen melden, dat Arkas den jongsten zoon van Lykaön, die door Zeus was verschoond geworden, in de regeering opvolgde en zijn naam gaf aan het landschap Arkadië. Daar leerde hij zijne onderdanen koren verbouwen, brood bakken en het gebruik der wol, dat hij zelf van Aristaios (Zie aldaar.) had geleerd.

arke (arce)

De dochter van Thaumas, de zuster van Iris. Zij streed met de Titanen tegen Zeus. Na de door Zeus behaalde overwinning wierp deze haar in den Tartaros en ontnam haar hare vleugels, die hij aan Thetis ten geschenke gaf, toen zij met Peleus huwde. Dit is een verhaal in lateren tijd uitgevonden, om aan de snelheid van Achilleus, den zoon van Peleus en Thetis, eene mythologische verklaring te geven.

arkeophon

Zie Anaxarete.

arkesios (arcesius)

De vader van Laërtes en dus de grootvader van Odysseus. Sommigen noemen hem een zoon van Zeus. -
Volgens anderen was Kephalos zijn vader en eene beerin zijne moeder. Toen Kephalos namelijk op de Kephallenische eilanden woonde, had hij eens aan het orakel te Delphoi gevraagd, hoe hij kinderen kon krijgen. Het orakel antwoordde hem: door te huwen met het eerste vrouwelijk wezen, dat hij ontmoette. In zijn vaderland gekomen ontmoette hij eene beerin en deed wat het orakel hem bevolen had. Het dier werd zwanger en toen de tijd, waarop zij een kind ter wereld zou brengen gekomen was, veranderde het in eene vrouw en baarde Arkesios.

arktophylax

Zie Boötes.

arktos (arctus)

De naam van twee sterrebeelden, de Groote en Kleine Beer, of, zooals de Grieken zeiden "Beerin." Volgens sommigen waren beide beerinnen door Zeus onder de sterren opgenomen, omdat zij een jaar lang den god op het eiland Kreta in haar hol hadden verborgen en opgevoed. Volgens anderen was de groote "Beerin" de arkadische nymph Kallisto, die aan Zeus Arkas gebaard had en reeds op aarde door hem, Hera of Artemis in eene beerin was veranderd.

arkturos (arcturus)

Toen Dionysos bij Ikarios en zijne dochter Erigone kwam, werd hij door hen vriendelijk opgenomen en gaf hun als belooning daarvoor den wijn, met bevel om daarvan verder rondtedeelen. Ikarios kwam in Attika en ook daar gaf hij aan de herders wijn, maar zij dronken te veel en werden dronken. Meenende, dat zij vergiftigd waren, doodden zij Ikarios. Met behulp van haren trouwen hond Maira zocht en vond nu Erigone het lijk haars vaders en toen zij het gevonden had hing zij zich op aan eenen boom. Alle drie werden daarop onder de sterren opgenomen, Ikarios als Arkturos, Erigone als de Maagd, en Maira als de kleine Hond. Arcturus is eene ster van de eerste grootte in het sterrebeeld Boötes. (Zie aldaar.)

armilustrium

Een jaarlijksch feest te Rome, waarop wapenen aan de goden werden gewijd en de burgers op den mons Aventinus gewapend verschenen en bij het geschetter der tuba (trompet) offerden.

arne

(1) De dochter van Aiolos. (Zie aldaar.)
(2) Eene vrouw, die haar vaderland, het eiland Siphnos, aan Minos verried en daarom in eene kraai veranderd werd.

arrephoria

Een feest, hetwelk jaarlijks te Athene ter eere van de godin Athena gevierd werd. Door den Archon Basileus, de overheidspersoon, die met de leiding van alle zaken betreffende den godsdienst belast was, werden jaarlijks uit de aanzienlijkste standen vier meisjes tusschen 7 en 11 jaar oud gekozen, waarvan twee tot taak hadden het heilige kleed der godin te weven en de twee andere de geheime voorwerpen, welke aan de godin geheiligd waren, moesten dragen. Op den dag van het feest gingen zij in een wit gewaad met goud versierd, dat daarna het eigendom der godin werd, van de Akropolis, de burgt der stad, waar zij een vol jaar vertoefd hadden, met eenen korf, dien zij van de priesteres van Athena ontvingen, maar waarvan de inhoud noch aan de priesteres, noch aan de Arrephoren - zoo heetten deze meisjes - zelve bekend was naar eene grot, waarin zij afdaalden, haren korf achterlieten en iets anders, dat geheel omhuld was, mede naar boven brachten. Daarmede was hare taak voleindigd. Zij werden ontslagen en dadelijk benoemde de Archon Basileus andere in hare plaats. Het feest schijnt ook in betrekking gestaan te hebben tot Herse, de dochter van Kekrops.

arsinoë

(1) De gemalin van Alkmaion. (Zie aldaar.) Zij keurde den moord door de zonen van Phegeus op Alkmaion gepleegd af en daarom sloten deze haar in eene kist en brachten haar naar Tegea bij Agapenor, eenen gastvriend van Phegeus, onder voorwendsel, dat zij het was, die Alkmaion gedood had.
(2) Zie Anaxarete.

artakia

De bron, waarbij de dochter van Antiphates, den koning der Laistrygonen, aantrof. Zij leidde vandaar de makkers van Odysseus tot haren vader, die hen doodde. (Zie Laistrygonen.)