A : amphitrite - anaxibia

amphitrite

De gemalin van Poseidon, eene dochter van Nereus en Doris, dus eene der Nereïden. Zij wilde aanvankelijk altijd ongehuwd blijven, en daarom vluchtte zij toen Poseidon naar hare hand dong naar den ververwijderden Atlas, die haar de diepste diepten der zee kon aanwijzen, om zich daar te verbergen. De dolfijn van Poseidon ontdekte echter hare schuilplaats en werd door zijnen heer tot loon hiervoor onder de sterren geplaatst. Zij werd daarop de gade van Poseidon, de koningin der zee. Als zoodanig kreeg zij den bijnaam van de hoogbruischende, de blauwvoetige en de onbegrensde godin. Zij baarde in het gouden, op den grond der zee staande paleis van haren gemaal, aan wiens zijde zij op de oppervlakte der zee rondzwierf Triton, Rhode, wier namen beide op het ruischen der zee betrekking hebben, en Benthesikyme, die de diepte der zee aanduidt. Eene andere mythe verhaalde, dat Poseidon haar zag, terwijl zij met hare zusters op het eiland Naxos liefelijke reidansen uitvoerde en haar van daar schaakte. -
Oorspronkelijk was zij niets anders dan de personificatie der zee, die rondom de gansche aarde bruischt. De dichters gebruiken dan ook somtijds haren naam eenvoudig om de zee aan te duiden. -

GHEYN, Jacob de (1565, Antwerpen - 1629, Den Haag)
Neptunus en Amphitrite
Museum Wallraf-Richartz, Keulen

Men stelde haar voor als zittende op eenen wagen uit eene enkele mosselschelp vervaardigd, door dolfijnen getrokken, en door Tritons omringd; zij wordt bedekt door eenen golvenden sluier; soms zit zij ook op eenen dolfijn, met den drietand van Poseidon in de hand. Van hare zusters, de Nereïden, kan men haar onderkennen door de teekenen der koninklijke waardigheid, die zij draagt.

amphitryon (amphitryo)

De gemaal van Alkmene, een kleinzoon van Perseus en een zoon van Alkaios, koning van Tiryns en Hipponome. Toen de kudden van Elektryon, zijns vaders broeder, door de Taphiërs onder aanvoering der zonen van Pterelaos geroofd waren, gaf deze hem zijn rijk en zijne dochter Alkmene als vrouw, onder voorwaarde echter, dat hij niet met haar zou wonen tot hij de kudden heroverd en eene bloedige wraak genomen had. Zonder het te willen doodde Amphitryon Elektryon, eer hij die voorwaarde had kunnen vervullen. Daarom verjoeg hem Sthenelos met zijne vrouw uit Tiryns. Hij vluchtte naar Thebe, naar Kreon, den broeder zijner moeder, met wiens hulp hij het koningrijk van Pterelaos veroverde. Dit geschiedde evenwel niet, dan nadat de dochter des laatsten, Komaitho genaamd, uit liefde voor Amphitryon haren vader in den slaap het gouden haar afgesneden had, waarvan het behoud zijns levens afhing. Amphitryon liet de verraderlijke Komaitho ombrengen, en schonk het rijk aan Kephalos, een Athener, die hem in dezen tocht had bijgestaan. Kreon namelijk had hem van de bloedschuld, die hij door het dooden van Elektryon op zich geladen had, gereinigd en hem zijne hulp tegen de Taphiërs toegezegd, die Amphitryon moest verslaan, vóór hij zijn huwelijk met Alkmene mocht voltrekken, indien hij eenen vos, die het land verwoestte, ving of doodde. Die vos kon echter volgens eene uitspraak van het orakel niet ingehaald worden. Nu leende Amphitryon van genoemden Kephalos een hond, dien eens Prokris (Zie aldaar.) van Minos gekregen had en die alles inhaalde, wat hij vervolgde. Zeus veranderde de beide dieren in steenen, en Kreon gaf daarop de gevraagde hulp. Gedurende de afwezigheid van Amphitryon van Thebe verwekte Zeus, zijne gedaante aangenomen habbende, bij zijne gemalin den grootsten held der oudheid Herakles, terwijl als zijn tweelingbroeder Iphikles uit de verbindtenis van Alkmene met Amphitryon, geboren werd. Amphitryon viel in eenen slag tegen de Minyërs, die hij met Herakles bestreed om Thebe van eene schandelijke schatting te bevrijden, en werd in deze stad begraven. Eene comedie van Plautus voert zijnen naam, en behandelt op koddige wijze het tegen hem door Zeus gepleegde bedrog.

amphoteros (amphoterus)

Zoon van Alkmaion en broeder van Akarnas. (Zie Akarnas en Alkmaion.)

amyklaios (amyclaeus)

Een bijnaam van Apollo, naar de Laconische stad Amyklai, waar hem ter eere een overoud metalen standbeeld opgericht was van dertig ellen hoogte, wel vrij kunsteloos bewerkt, maar in vele opzichten merkwaardig en met eenen beroemden troon omgeven. De zuil zelve stond op den Sarkophaag van Hyakinthos, (Zie aldaar.) en het kunstwerk bleef bestaan tot vier eeuwen na Christus.

amyklas

De eenige der zonen van Niobe, die, zooals de inwoners van Argos beweerden, door Apollo gespaard werd, even als zijne zuster Chloris (ook wel Meliboia genoemd) de eenige was, die genade vond in de oogen van Artemis. Hij ging met haar naar Argos en stichtte daar eenen tempel van Leto.

amykos (amycus)

De reusachtige en sterke zoon van Poseidon en de Bithynische nymph Melië, koning in het land der Bebrykers in Bithynië. Hij pleegde alle vreemdelingen, die in zijn land kwamen, tot een vuistgevecht uit te dagen, van welke wijze van strijden hij een der uitvinders was. Toen de Argonauten in Bithynië landden daagde hij den dapperste hunner ten strijde uit. Polydeukes (Pollux) nam de uitdaging aan en overwon hem. Volgens sommigen doodde hij Amykos, volgens anderen liet hij hem zweeren eene bron, die hij tot nu toe voor vreemdelingen gesloten had, voor ieders gebruik open te stellen; nog een ander verhaal meldt, dat Polydeukes hem aan eenen boom vastbond.

amymone

De dochter van Danaos en dus eene der vijftig Danaïden, die met haren vader naar Argos gevlucht waren. (Zie Aigyptos.) Toen Danaos in Argos aangekomen was, heerschte aldaar eene ontzettende droogte, want Poseidon had alle bronnen doen opdroogen. Danaos zond nu zijne dochters uit om water te zoeken. Amymone wierp bij deze gelegenheid haren werpspies naar eene hinde, maar miste haar doel en trof in plaats daarvan eenen slapenden Satyr, die, ontwakende, op het meisje aanviel en haar geweld wilde aandoen. Op haar geschreeuw kwam Poseidon haar te hulp, en wierp naar den Satyr met zijnen drietand met zulk eene geweldige kracht, dat deze diep in de rots indrong. Oogenblikkelijk vatte Amymone liefde voor haren redder op en gaf zich vrijwillig aan hem over. De vrucht dezer liefde was Nauplios. Poseidon beval haar daarop den drietand uit de rots te trekken, en nu ontstond er eene drievoudige bron, die naar haar den naam van Amymone ontving. -

Detail van Atheense roodfigurige vaas, circa 475-425 BC. St. Petersburg, Hermitage Museum (1-St 1535) © Hermitage Museum

Volgens anderen wees Poseidon haar als loon voor de hem betoonde liefde de bronnen van Lerna, of stootte op de plek, waar hij zich met haar verbonden had, op den grond, waarop er water te voorschijn kwam, dat de rivier de Lerna vormde.

amyntor

De zoon van Ormenos uit Eleon in Thessalië, de vader van Phoinix, den leermeester en trouwen medgezel van Achilleus. Hij vervloekte en verjoeg Phoinix, toen deze op aansporing zijner moeder eene ongeoorloofde verstandhouding met zijns vaders bijwijf had aangeknoopt. De sluwe Autolykos (Zie aldaar.) ontroofde aan Amyntor den beroemden met zwijnstanden bezetten helm, dien Meriones voor Troje droeg.

amythaon

De zoon van Tyro en Kretheus in Iolkos, de broeder van Aison en Pheres, een afstammeling van Aiolos, woonde in Pylos in Messenië en werd de vader van Bias en den ziener Melampus. Zijne afstammelingen heetten Amythaoniden.

amythaoniden

Afstammelingen van Amythaon. (Zie het vorig artikel.)

anacea

Zie Anakeia.

anaceum

Zie Anakeion.

anadyomene

Jean-Auguste-Dominique Ingres. Venus Anadyomène. 1848. Oil on canvas. Musée Condé, Chantilly, France.

Een bijnaam van Aphrodite, die de "uit zee opstijgende" beteekent en op de mythe betrekking heeft, volgens welke de godin der liefde uit het schuim der golvende zee geboren werd. Als zulk eene uit den vloed opkomende bekoorlijke schuimgodin werd zij op eene schilderij voorgesteld, die voor het meesterstuk van den grooten Griekschen schilder Apelles gold. Zij was geheel naakt, en geteekend op het oogenblik, dat zij met hare handen de haren droogde. De inwoners van het eiland Kos hingen deze schilderij in den tempel van Asklepios op; keizer Augustus nam haar later mede naar Rome en schold als vergoeding daarvoor een deel der belastingen, die de inwoners van Kos moesten opbrengen, kwijt. Hij liet haar in den tempel van Divus Iulius (de vergoddelijkte C. Iulius Caesar) ophangen. Reeds ten tijde van keizer Nero was de schilderij geheel uitgewischt en moest zij door een ander kunstwerk vervangen worden.

Titian. Venus Anadyomene. c.1520. Oil on canvas. National Gallery of Scotland (on loan from the Duke of Sutherland), Edinburgh, UK.

anagogia

Zie Erikyne en Katagogia.

anaitis

Eene aziatische godin, wier vereering over Lydië, Kappadokië, Armenië, Medië en andere landen verspreid was. Zij had priesters, die tot eenen eigen stand met elkander verbonden waren en vaste bezittingen hadden. Hierom heeft men gemeend in haar eene vertakking van den Indischen natuurgodsdienst te zien. Haar tempel was tevens eene plaats, waar men zich aan de wellust overgaf; dus was zij waarschijnlijk de voorstelling van het in de Aziatische natuurgodsdienst op den voorgrond tredende begrip der voortplantingskracht. Men identificeerde haar òf met Aphrodite òf met Artemis als godin der maan. De maan was namelijk in den ouden godsdienst het symbool van het vrouwelijke beginsel in het leven der natuur en zijne voortplanting.

anakeia (anacea)

Het feest der Dioskuren of Anakten, Kastor en Polydeukes (Pollux), te Athene. In de meeste steden, waar Grieken uit den stam der Achaeërs of der Doriërs woonden, werden zulke feesten gevierd. Zij bestonden in een feestmaal, dat in hunnen tempel gehouden werd en soms ook in wedrennen. De Lakedaimoniërs vierden dit feest zelfs, wanneer zij ten strijde waren uitgetrokken, door na het brengen van een offer zich onder een drinkgelag aan vroolijken scherts over te geven.

anakeion (anaceum)

Tempel of heiligdom der Dioskuren, zooals er in verschillende steden werden aangetroffen. De beroemdste was die, welke te Athene aan den noordelijken voet van de Acropolis stond.

anankê

Eene personificatie van het noodlot, dat noodwendig vervuld moet worden. Toen zij nog de gansche wereld beheerschte, was het de tijd, waarin de goden tegen de Titanen en de Giganten moesten strijden. Zij had eene zóó groote macht, dat zelfs de goden, volgens een grieksch spreekwoord, den strijd tegen haar niet konden volhouden. Op den burgt van Korinthe had zij een heiligdom, dat niemand mocht binnentreden. -
Om den draaistok van haar spinnewiel, waarin acht andere zijn ingesloten, draait de wereld. (Zie verder Necessitas.)

anax

D. i. "vorst", "heer", een bijnaam, die meermalen aan alle goden gegeven wordt, doch in het bijzonder aan de Dioskuren, die dikwijls Anaktes of Anakes worden genoemd.

anaxarete

Eene jonkvrouw van het eiland Kypros (Cyprus); zij werd door den herder Iphis bemind, en toen hij van haar geene wederliefde verwerven kon, hing hij zich uit wanhoop aan hare deur op. Ongeroerd zag de wreede Anaxarete zijn lijk voorbij haar venster dragen, en werd daarom door Aphrodite, tot straf voor hare hardvochtigheid in eenen steen veranderd, die in den tempel der godin in de stad Salamis op Kypros bewaard werd. -
Geheel hetzelfde verhaal treft men bij andere schrijvers aan omtrent Arkeophon en Arsinoë.

anaxibia

(1) De dochter van Pleisthenes en dus volgens sommigen de zuster van Agamemnon, die, met Strophios gehuwd, de moeder werd van Pylades.
(2) Eene nymph, die door den zonnegod Helios bemind en vervolgd werd, daarop in den tempel van Artemis Orthia aan den Ganges vluchtte en hier verdween. Toen Helios haar niet vond, ging hij van die plaats, die voortaan Anatole (d. i. opgang) genoemd werd, aan het hemelgewelf op.