A : amazones

Franz von Stuck: Speerschleudernde Bronze-Amazone zu Pferde: Museum Villa Stuck, München

amazones (amazonen)

Een krijgshaftig vrouwenvolk, dat in de grijze oudheid eene groote rol speelde, omdat het geene mannen onder zich duldde dan voor zooverre dit noodig was tot de voortplanting van haar geslacht, onder het bewind eener koningin verscheidene veldtochten ondernam en een aantal steden, waaronder Ephesos, Smyrna, Kumai, Myrina en Paphos, stichtte. De overlevering verhaalde, dat zij het juk harer mannen, die haar mishandelden hadden afgeschud en hen allen onverhoeds deels gedood, deels verjaagd hadden. Zij maakten zich daarop van de heerschappij meester en stichtten eenen geduchten staat, dien zij alleen bestuurden en waarvan zij de regeering aan de sterkste onder haar als koningin opdroegen. Zij hadden òf slechts gedurende twee maanden in de lente in het gebergte, dat op de grenzen van haar land gelegen was, gemeenschap met de mannen uit de naburige staten ter voortplanting van haar geslacht, òf behielden eenige mannen onder zich; de jonggeborene knapen namelijk brachten zij gedeeltelijk om, deels verminkten zij hun de handen en voeten, opdat zij als mannen slechts voor huiselijke bezigheden geschikt zouden zijn, terwijl zij zelven zich onbezorgd aan den wapenhandel en de belangen van den staat wijden konden. De meisjes voedden zij tot den krijg op, en opdat de borst haar bij het spannen van den boog niet hinderlijk zoude zijn, werd haar, zoo luidde eene latere overlevering, de rechterborst afgebrand, waarom zij ook van de Grieken den naam Amazonen, d. i. borstloozen, ontvingen. -
Dit verhaal is evenwel niets dan eene mislukte poging om den naam Amazonen te verklaren. In geen enkel kunstwerk der oudheid komt eenig spoor van eene dergelijke verminking voor. -
Zij moesten zoolang in den maagdelijken staat blijven, totdat het haar gelukt was, drie vijanden te verslaan. Ook in Libyë bestonden er verscheidene overoude geslachten van zulke dappere en krijgshaftige vrouwen, en wel, in het westelijk gedeelte aan het einde der aarde of aan de kusten van den de wereld omstroomenden Okeanos. Zij deden onder hare koningin Myrina groote veroveringstochten en woonden op een groot eiland in het meer Triton, dicht bij den Okeanos en de Aithiopiërs. Zij trokken vervolgens zegepralend door Egypte en Arabië, ja zelfs naar Klein-Azië. Van daar staken zij naar Lesbos en Samothrake over, doch haar leger werd door de Thrakiërs en Skythen vernield en Myrina gedood. Een ander Amazonengeslacht dacht men zich aan de kusten der Zwarte Zee in de bergstreken van den Kaukasus. Volgens sommige verhalen waren ze derwaarts getrokken uit hare oorspronkelijke woonplaats aan de rivier Thermodon (thans Thermeh) in het Noordoosten van Klein-Azië. Die Amazonen aan den Kaukasus zouden derwaarts door Herakles verdreven zijn, nadat hij haar zoo verzwakt had, dat zij sinds dien tijd hare vroegere macht hadden verloren. Ja, eindelijk gingen zij tot een geordend huwelijksleven over en brachten uit hare verbindtenis met Skythische jongelingen het volk der Sauromaten voort. -
Doch die oorspronkelijke aan den Thermodon wonende Amazonen bloeiden volgens de Grieksche mythologie eenige menschenleeftijden vóór den Trojaanschen oorlog. Nadat deze Amazonen de naburige volken overwonnen hadden, en eene harer koninginnen aan den mond van den Thermodon de stad Themiscyra gebouwd had, veroverden zij alle noordelijke landen tot aan de rivier de Tanaïs (Don) en Thracië en zij strekten zuidwaarts haar gebied uit tot in Klein-Azië en Syrië.
Met deze "aan mannen gelijke" Amazonen, zooals Homeros haar noemt, streed Bellerophon met goed geluk, toen zij eenen inval gedaan hadden in Lykië. (Zie Bellerophon.) Tegen deze Amazonen was het, dat koning Priamos van Troje in zijne jonge jaren optrok om de Phrygiërs te helpen, die gelegerd waren aan de oevers van den Sangarios. En ook deze Amazonen waren het, die op eene harer tochten eenen inval gedaan hadden in het Trojaansche grondgebied, waar hare koningin Myrina begraven lag. In drie mythen wordt meer uitvoerig gewag gemaakt van de wapenfeiten dezer Amazonen. -
Vooreerst in die van Herakles. Herakles moest als een der werken, die Eurystheus hem oplegde den gordel van Hippolyte, de koningin der Amazonen halen. Hij streed met het gansche volk, overwon haar en bracht den gordel naar Mykenai. (Zie Herakles en Hippolyte.) -

Hippolyte overhandigt de gordel aan Herakles.

Ten tweede in den mythus van Theseus. Theseus won in het land der Amazonen de liefde van hare koningin Antiope. (Zie Theseus en Antiope.) Daarom deden deze eenen inval in zijn land Attika, doch ze moesten door hem overwonnen aftrekken. -
Eindelijk in den mythus van den Trojaanschen oorlog. Eene harer koninginnen namelijk, Penthesileia genaamd, trok naar Troje, om Priamos na den val van Hektor tegen de Grieken te hulp te komen. Zij deed velen hunner sneuvelen, maar hare uitstekende dapperheid was vruchteloos; zij zelve viel door de handen van den dapperen Achilleus.

Achilles doodt Penthesileia: detail van een Atheense zwartfigurige vaas, ca. 530 voor Chr.: London, British Museum.

Langzamerhand bezweek dit Amazonengeslacht geheel voor de aanvallen der vijandelijke naburen; doch zij bestonden nog ten tijde van Alexander den Groote, daar hare koningin Thalestris dezen een bezoek bracht om hem te huwen. -
Wat nu het verschil betreft tusschen deze Amazonen en die in Lybië, hoogstwaarschijnlijk hebben de Grieken, toen zij meer bekend werden met den omtrek van den Thermodon en zich daar nederzetten, maar er geene Amazonen vonden, deze naar verder afgelegen plaatsen doen verhuizen, en om die verhuizing te verklaren zijn langzamerhand de mythen ontstaan van de nederlagen haar door Grieksche helden toegebracht, zooals door Herakles en Theseus. -
Men lette hierbij wel op, dat de Amazonen geschilderd worden als een woest vrouwenvolk, dat in eenen toestand der barbaarschheid verkeerde. Het was dus niet meer dan natuurlijk, dat zij met die Grieksche helden, die alom de Grieksche beschaving trachtten te verspreiden, met name met Herakles, in strijd geraakten. -
Over den oorsprong der Amazonen waren ook zeer verschillende mythen in omloop. Sommigen noemden haar dochters van Ares, die haar of althans sommigen van haar in een woud nabij den Thermodon bij de nymph Harmonia had verwekt. Anderen zeiden, dat het de overgebleven vrouwen waren van Skythen, die zich aan de oevers van den Thermodon hadden nedergezet, doch in hunne oorlogen met de omliggende volken allen waren omgekomen. Volgens eene derde legende, die reeds boven vermeld is, hadden zij hare mannen deels gedood, deels verjaagd.
Wat de afbeeldingen der Amazonen betreft, zoo werden zij door de Grieken voorgesteld als krachtige, schoone jonkvrouwen, met ongeschonden borsten. Haar bekoorlijk gelaat drukt een hoogen ernst en volkomen zelfgenoegzaamheid uit. Van wilden strijdlust is er in hare trekken geen spoor te bemerken; zij schijnen zich alleen te weer te stellen ter verdediging harer zelfstandigheid. Meestal zijn ze gekleed in een licht, opgeschort en door eenen gordel om de heupen vastgebonden gewaad, dat de linkerborst en beide armen, voeten en beenen geheel bloot laat. Dikwijls worden ze voorgesteld van top tot teen bedekt met eene eng om het lichaam sluitende Phrygische, Thracische, of Skythische kleeding, met eene spitse Phrygische muts of een helm op het hoofd; enkele malen hullen ze zich in dierenhuiden; dikwijls dragen zij eenen lichten chiton (onderkleed), die dan gewoonlijk rijk is versierd. Hare wapenen zijn lans en zwaard, een strijdbijl, boog en pijlen, somtijds eene knods. Haar schild is op de oudere afbeeldingen rond, op de latere heeft het soms de vorm eener halve maan. Bij de Amazonen, die met Skythische kleeding voorgesteld worden, ontbreekt doorgaans een breede gordel niet. Zij strijden te paard of te voet, zelden op strijdwagens.

Amazone: Romeinse kopie naar een origineel van Pheidias: gevonden in de Villa dei Papiri te Herculaneum.

Omtrent het ontstaan van den mythus der Amazonen zijn zeer verschillende meeningen in omloop, waaronder voornamelijk twee op den voorgrand treden. De eerste is, dat de Grieken tot de voorstelling van een woest krijgshaftig vrouwenvolk, waaruit de mannen geweerd werden, gekomen zijn door de berichten omtrent de talrijke, dweepzieke en ongehuwd levende priesteressen van de godin der maan, die onder verschillende benamingen, ook onder die van Artemis Tauropolos vereerd werd. Deze meening steunt daarop, dat behalve de dienst van Ares, (haren vader), geen andere dienst dan juist die van deze Artemis bij de Amazonen inheemsch zou geweest zijn. Haar strijd tegen verschillende Grieksche helden en hare nederlaag zou dan eene mythologische voorstelling zijn van de pogingen om dien woesten eeredienst uit te breiden, welke op de hoogere Grieksche beschaving was afgestuit. -
De tweede meening houdt het er voor, dat de berichten omtrent de woeste horden, die uit het Noorden onder aanvoering van krijgshaftige koninginnen, zooals later nog wordt gewag gemaakt van de koningin der Massageten, Tomyris in den strijd tegen Kyros (Cyrus) en omtrent de meerdere rechten en de meerdere macht, die bij verschillende stammen der Skythen aan de vrouwen, welke gewapend met de mannen te paard op de jacht gingen en in den oorlog medevochten werden toegestaan, tot het ontstaan van den mythus der Amazonen aanleiding hebben gegeven.

Een moderne Amazone ...