M. VALERI MARTIALIS
EPIGRAMMATON
LIBER PRIMUS

Spero me secutum in libellis meis tale temperamentum ut de illis queri non possit quisquis de se bene senserit, cum salva infimarum quoque personarum reverentia ludant; quae adeo antiquis auctoribus defuit ut nominibus non tantum veris abusi sint sed et magnis. Mihi fama vilius constet et probetur in me novissimum ingenium. Absit a iocorum nostrorum simplicitate malignus interpres nec epigrammata mea scribat: inprobe facit qui in alieno libro ingeniosus est. Lascivam verborum veritatem, id est epigrammaton linguam, excussarem, si meum esset exemplum: sic scribit Catullus, sic Marsus, sic Pedo, sic Gaetulicus, sic quicumque perlegitur. Si quis tamen tam ambitiose tristis est ut apud illum in nulla pagina Latine loqui fas sit, potest epistula uel potius titulo contentus esse. Epigrammata illis scribuntur qui solent spectare Florales. Non intret Cato theatrum meum aut, si intraverit, spectet. Videor mihi meo iure facturus si epistulam versibus clusero:

Nosses iocosae dulce cum sacrum Florae
festosque lusus et licentiam volgi,
cur in theatrum, Cato severe, venisti?
an ideo tantum veneras, ut exires?

1

Hic est quem legis ille, quem requiris,
toto notus in orbe Martialis
argutis epigrammaton libellis:
cui, lector studiose, quod dedisti
viventi decus atque sentienti,              5
rari post cineres habent poetae.

Presentatie
Hier is de dichter Martialis,
alom gelezen en gezocht
omdat hij scherp van tong en taal is
en spitse epigrammen wrocht.
O lezer, zoveel eer en glorie
als jij hem in dit leven biedt,
verwerven anderen verdorie
drie eeuwen na hun dood nog niet.

Vert. Frans van Dooren.

Kox ontleent een aantal vertalingen van Frans van Dooren aan:
Martialis: De pittigheid van wrange vijgen

2

Qui tecum cupis esse meos ubicumque libellos
     et comites longae quaeris habere viae,
hos eme, quos artat brevibus membrana tabellis:
     scrinia da magnis, me manus una capit.
Ne tamen ignores ubi sim venalis et erres
     urbe vagus tota, me duce certus eris:
libertum docti Lucensis quaere Secundum
     limina post Pacis Palladiumque forum.

3

Argiletanas mavis habitare tabernas,
     cum tibi, parve liber, scrinia nostra vacent?
Nescis, heu, nescis dominae fastidia Romae:
     crede mihi, nimium Martia turba sapit.
Maiores nusquam rhonchi: iuvenesque senesque              5
     et pueri nasum rhinocerotis habent.
Audieris cum grande sophos, dum basia iactas,
     ibis ab excusso missus in astra sago.
Sed tu ne totiens domini patiare lituras
     neve notet lusus tristis harundo tuos,              10
aetherias, lascive, cupis volitare per auras.
     I, fuge! sed poteras tutior esse domi.

4

Contigeris nostros, Caesar, si forte libellos,
     terrarum dominum pone supercilium.
Consuevere iocos vestri quoque ferre triumphi,
     materiam dictis nec pudet esse ducem.
Qua Thymelen spectas derisoremque Latinum,              5
     illa fronte precor carmina nostras legas.
Innocuos censura potest permittere lusus:
     lasciva est nobis pagina, vita proba.

5

Do tibi naumachiam, tu das epigrammata nobis:
     vis, puto, cum libro, Marce, natare tuo.

6

Aetherias aquila puerum portante per auras
     inlaesum timidis unguibus haesit onus:
nunc sua Caesareos exorat praeda leones
     tutus et ingenti ludit in ore lepus.
Quae maiora putas miracula? summus utrisque              5
     auctor adest: haec sunt Caesaris, illa Iovis.

7

Stellae delicium mei columba,
Verona licet audiente dicam,
vicit, Maxime, passerem Catulli.
Tanto Stella meus tuo Catullo
quanto passere maior est columba.              5

8

Quod magni Thraseae consummatique Catonis
     dogmata sic sequeris salvos ut esse velis,
pectore nec nudo strictos incurris in ensis,
     quod fecisse velim te, Deciane, facis.
Nolo virum facili redemit qui sanguine famam;               5
     hunc volo, laudari qui sine morte potest.

9

Bellus homo et magnus vis idem, Cotta, videri:
     sed qui bellus homo est, Cotta, pusillus homo est.

10

Petit Gemellus nuptias Maronillae
et cupit et instat et precatur et donat.
Adeone pulchra est? Immo foedius nil est.
Quid ergo in illa petitur et placet? Tussit.

Gemellus wil trouwen met Maronilla
en hij verlangt en dringt aan en smeekt en geeft cadeaus.
Is zij dan zó mooi? Welnee, ze is lelijk als de nacht.
Wat ziet hij dan in haar dat hem bevalt? Zij hoest.

Vert. Kox Kollum.

11

Cum data sint equiti bis quina nomismata, quare
     bis decies solus, Sextiliane, bibis?
Iam defecisset portantis calda ministros,
     si non potares, Sextiliane, merum.

12

Itur ad Herculei gelidas qua Tiburis arces
     canaque sulphureis Albula fumat aquis,
rura nemusque sacrum dilectaque iugera Musis
     signat vicina quartus ab urbe lapis.
Hic rudis aestivas praestabat porticus umbras,              5
     heu quam paene novum porticus ausa nefas!
Nam subito conlapsa ruit, cum mole sub illa
     gestatus biiugis Regulus esset equis.
Nimirum timuit nostras Fortuna querellas,
     quae par tam magnae non erat invidiae.              10
Nunc et damna iuvant; sunt ipsa pericula tanti:
     stantia non poterant tecta probare deos.

13

Casta suo gladium cum traderet Arria Paeto,
     quem de visceribus strinxerat ipsa suis,
'Si qua fides, vulnus quod feci non dolet,' inquit
     'sed tu quod facies, hoc mihi, Paete, dolet.'

Toen de kuise Arria het zwaard aan haar Paetus gaf,
dat zij zelf uit haar eigen ingewanden getrokken had,
zei zij: 'Geloof me, de wond die ik heb gemaakt doet geen pijn,
maar die jij gaat maken, Paetus, die doet mij pijn.'

Vert. Kox Kollum.

14

Delicias, Caesar, lususque iocosque leonum
     vidimus — hoc etiam praestat harena tibi —
cum prensus blando totiens a dente rediret
     et per aperta vagus curreret ora lepus.
Unde potest avidus captae leo parcere praedae?              5
     Sed tamen esse tuus dicitur: ergo potest.

15

O mihi post nullos, Iuli, memorande sodales,
     si quid longa fides canaque iura valent,
bis iam paene tibi consul tricensimus instat,
     et numerat paucos vix tua vita dies.
Non bene distuleris, videas quae posse negari,              5
     et solum hoc ducas, quod fuit, esse tuum.
Exspectant curaeque catenatique labores;
     gaudia non remanent, sed fugitiva volant.
Haec utraque manu conplexuque adsere toto:
     saepe fluunt imo sic quoque lapsa sinu.                 10
Non est, crede mihi, sapientis dicere 'Vivam';
     sera nimis vita est crastina: vive hodie.

16

Sunt bona, sunt quaedam mediocria, sunt mala plura
     quae legis hic: aliter non fit, Avite, liber.

17

Cogit me Titus actitare causas
et dicit mihi saepe 'Magna res est.'
Res magna est, Tite, quam facit colonus.

18

Quid te, Tucca, iuvat vetulo miscere Falerno
     in Vaticanis condita musta cadis?
Quid tantum fecere boni tibi pessima vina?
     aut quid fecerunt optima vina mali?
De nobis facile est: scelus est iugulare Falernum               5
     et dare Campano toxica saeva mero.
Convivae meruere tui fortasse perire:
     amphora non meruit tam pretiosa mori.

19

Si memini, fuerant tibi quattuor, Aelia, dentes:
     expulit una duos tussis et una duos.
Iam secura potes totis tussire diebus:
     nil istic quod agat tertia tussis habet.

20

Dic mihi, quis furor est? Turba spectante vocata
     solus boletos, Caeciliane, voras.
Quid dignum tanto tibi ventre gulaque precabor?
     Boletum qualem Claudius edit, edas.

21

Cum peteret regem decepta satellite dextra
     ingessit sacris se peritura focis.
Sed tam saeva pius miracula non tulit hostis
     et raptum flammis iussit abire virum:
urere quam potuit contempto Mucius igne,              5
     hanc spectare manum Porsena non potuit.
Maior deceptae fama est et gloria dextrae:
     si non errasset, fecerat illa minus.

22

Quid non1 saeva fugis placidi, lepus, ora leonis?
     frangere tam parvas non didicere feras.
Servantur magnis isti cervicibus ungues
     nec gaudet tenui sanguine tanta sitis.
Praeda canum lepus est, vastos non implet hiatus:              5
     non timeat Dacus Caesaris arma puer.

1 non Dousa, nunc codd.

23

Invitas nullum nisi cum quo, Cotta, lavaris
     et dant convivam balnea sola tibi.
Mirabar quare numquam me, Cotta, vocasses:
     iam scio me nudum displicuisse tibi.

De blote waarheid
Jij vraagt slechts hen bij je te gast
die jou, o Cotta, in de thermen,
als jij je lijf en leden wast,
driftig belagen en omzwermen.
En was ik eerst nog wat verrast
dat jij mij nooit voor 't maal kwam vragen,
nu staat één ding voor mij wel vast:
dat ik je naakt niet kan behagen!

Vert. Frans van Dooren.

24

Aspicis incomptis illum, Deciane, capillis,
     cuius et ipse times triste supercilium,
qui loquitur Curios adsertoresque Camillos?
     Nolito fronti credere: nupsit heri.

Manhaftig
Zeg Decianus, zie jij daar
die kerel met die woeste blikken
en met dat ongekamde haar,
van wie de mensen steeds weer schrikken
als hij zijn smoelwerk opentrekt
en brallend over 't oude Rome
de helden weer tot leven wekt
en voor de deugd durft op te komen?
Welnu, al kraamt hij dat niet uit,
men nam hem gisteren tot bruid!

Vert. Frans van Dooren.

25

Ede tuos tandem populo, Faustine, libellos
     et cultum docto pectore profer opus,
quod nec Cecropiae damnent Pandionis arces
     nec sileant nostri praetereantque senes.
Ante fores stantem dubitas admittere Famam               5
     teque piget curae praemia ferre tuae?
Post te victurae per te quoque vivere chartae
     incipiant: cineri gloria sera venit.

26

Sextiliane, bibis quantum subsellia quinque
     solus: aqua totiens ebrius esse potes;
nec consessorum vicina nomismata tantum,
     aera sed a cuneis ulteriora petis.
Non haec Paelignis agitur vindemia prelis               5
     uva nec in Tuscis nascitur ista iugis,
testa sed antiqui felix siccatur Opimi,
     egerit et nigros Massica cella cados.
A copone tibi faex Laletana petatur,
     si plus quam decies, Sextiliane, bibis.              10

27

Hesterna tibi nocte dixeramus,
quincunces puto post decem peractos,
cenares hodie, Procille, mecum.
Tu factam tibi rem statim putasti
et non sobria verba subnotasti              5
exemplo nimium periculoso:
misw=  mna/mona  sumpo/tan, Procille.

28

Hesterno fetere mero qui credit Acerram,
     fallitur: in lucem semper Acerra bibit.

Wie denkt, dat Acerra stinkt naar wijn van gisteren,
vergist zich: Acerra drinkt altijd tot het licht wordt.

Vert. Kox Kollum.

29

Fama refert nostros te, Fidentine, libellos
     non aliter populo quam recitare tuos.
Si mea vis dici, gratis tibi carmina mittam:
     si dici tua vis, hoc eme, ne mea sint.

30

Chirurgus fuerat nunc est vispillo Diaulus.
     Coepit quo poterat clinicus esse modo.

31

Hos tibi, Phoebe, vovet totos a vertice crines
     Encolpos, domini centurionis amor,
grata Pudens meriti tulerit cum praemia pili.
     Quam primum longas, Phoebe, recide comas,
dum nulla teneri sordent lanugine voltus               5
     dumque decent fusae lactea colla iubae;
utque tuis longum dominusque puerque fruantur
     muneribus, tonsum fac cito, sero virum.

32

Non amo te, Sabidi, nec possum dicere quare:
     hoc tantum possum dicere, non amo te.

33

Amissum non flet cum sola est Gellia patrem,
     si quis adest iussae prosiliunt lacrimae.
Non luget quisquis laudari, Gellia, quaerit:
     ille dolet vere qui sine teste dolet.

34

Incustoditis et apertis, Lesbia, semper
     liminibus peccas nec tua furta tegis,
et plus spectator quam te delectat adulter
     nec sunt grata tibi gaudia si qua latent.
At meretrix abigit testem veloque seraque              5
     raraque Summoeni1 fornice rima patet.
A Chione saltem vel ab Iade disce pudorem:
     abscondunt spurcas et monumenta lupas.
Numquid dura tibi nimium censura videtur?
     deprendi veto te, Lesbia, non futui.              10

1 submemmi codd.

35

Versus scribere me parum severos
nec quos praelegat in schola magister,
Corneli, quereris: sed hi libelli,
tamquam coniugibus suis mariti,
non possunt sine mentula placere.              5
Quid si me iubeas thalassionem
verbis dicere non thalassionis?
Quis Floralia vestit et stolatum
permittit meretricibus pudorem?
Lex haec carminibus data est iocosis,              10
ne possint, nisi pruriant, iuvare.
Quare deposita severitate
parcas lusibus et iocis rogamus,
nec castrare velis meos libellos:
Gallo turpis est nihil Priapo.              15

36

Si, Lucane, tibi vel si tibi, Tulle, darentur
     qualia Ledaei fata Lacones habent,
nobilis haec esset pietatis rixa duobus,
     quod pro fratre mori vellet uterque prior,
diceret infernas et qui prior isset ad umbras:               5
     'Vive tuo, frater, tempore, vive meo.'

37

Ventris onus misero, nec te pudet, excipis auro,
     Basse, bibis vitro. Carius ergo cacas.

38

Quem recitas meus est, o Fidentine, libellus:
     sed male cum recitas, incipit esse tuus.

39

Si quis erit raros inter numerandus amicos,
     quales prisca fides famaque novit anus,
si quis Cecropiae madidus Latiaque Mineruae
     artibus et vera simplicitate bonus,
si quis erit recti custos, mirator honesti               5
     et nihil arcano qui roget ore deos,
si quis erit magnae subnixus robore mentis:
     dispeream si non hic Decianus erit.

40

Qui ducis vultus et non legis ista libenter,
     omnibus invideas, livide, nemo tibi.

41

Urbanus tibi, Caecili, videris.
Non es, crede mihi. Quid ergo? Verna,
hoc quod Transtiberinus ambulator
qui pallentia sulpurata fractis
permutat vitreis, quod otiosae               5
vendit qui madidum cicer coronae,
quod custos dominusque viperarum,
quod viles pueri salariorum,
quod fumantia qui tomacla raucus
circumfert tepidis cocus popinis,               10
quod non optimus urbicus poeta,
quod de Gadibus improbus magister,
quod bucca est vetuli dicax cinaedi.
Quare desine iam tibi videri,
quod soli tibi, Caecili, videris,               15
qui Gabbam salibus tuis et ipsum
posses vincere Tettium Caballum.
Non cuicumque datum est habere nasum:
ludit qui stolida procacitate,
non est Tettius ille, sed caballus.              20

42

Coniugis audisset fatum cum Porcia Bruti
     et subtracta sibi quaereret arma dolor,
'Nondum scitis' ait 'mortem non posse negari?
     credideram fatis hoc docuisse patrem.'
Dixit et ardentis avido bibit ore favillas.               5
     I nunc et ferrum, turba molesta, nega.

43

Bis tibi triceni fuimus, Mancine, vocati
     et positum est nobis nil here praeter aprum,
non quae de tardis servantur vitibus uvae
     dulcibus aut certant quae melimela favis, 
non pira quae longa pendent religata genesta               5
     aut imitata brevis Punica grana rosas, 
rustica lactantis nec misit Sassina metas
     nec de Picenis venit oliva cadis.
Nudus aper, sed et hic minimus qualisque necari
     a non armato pumilione potest.               10
Et nihil inde datum est; tantum spectavimus omnes:
     ponere aprum nobis sic et harena solet.
Ponatur tibi nullus aper post talia facta,
     sed tu ponaris cui Charidemus apro.

44

Lascivos leporum cursus lususque leonum
     quod maior nobis charta minorque gerit
et bis idem facimus, nimium si, Stella, videtur
     hoc tibi, bis leporem tu quoque pone mihi.

45

Edita ne brevibus pereat mihi cura libellis,
     dicatur potius To\n d'  a0pameibo/menoj ... 

46

Cum dicis 'Propero, fac si facis,' Hedyle, languet
     protinus et cessat debilitata Venus.
Expectare iube: velocius ibo retentus.
     Hedyle, si properas, dic mihi, ne properem.

47

Núper erát medicús, nunc ést vispíllo Diaúlus:
     quód vispíllo facít, fécerat ét medicús.

Pas nog was hij arts, nu is Diaulus begrafenisondernemer.
Wat hij doet als begrafenisondernemer, deed hij als arts ook al.

Vert. Kox Kollum.

48

Rictibus his tauros non eripuere magistri,
     per quos praeda fugax itque reditque lepus;
quodque magis mirum, velocior exit ab hoste
     nec nihil a tanta nobilitate refert.
Tutior in sola non est cum currit harena,              5
     nec caveae tanta conditur ille fide.
Si vitare canum morsus, lepus inprobe, quaeris,
     ad quae confugias ora leonis habes.

49

Vir Celtiberis non tacende gentibus
     nostraeque laus Hispaniae,
videbis altam, Liciniane, Bilbilin,
     equis et armis nobilem,
senemque Caium nivibus, et fractis sacrum               5
     Vadaveronem montibus,
et delicati dulce Boterdi nemus,
     Pomona quod felix amat.
Tepidi natabis lene Congedi vadum
     mollesque Nympharum lacus,              10
quibus remissum corpus adstringes brevi
     Salone, qui ferrum gelat.
Praestabit illic ipsa figendas prope
     Vobesca prandenti feras.
Aestus serenos aureo franges Tago               15
     obscurus umbris arborum;
avidam rigens Dercenna placabit sitim
     et Nutha, quae vincit nives.
At cum December canus et bruma impotens
     Aquilone rauco mugiet,              20
aprica repetes Tarraconis litora
     tuamque Laletaniam.
Ibi inligatas mollibus dammas plagis
     mactabis et vernas apros
leporemque forti callidum rumpes equo,              25
     cervos relinques vilico.
Vicina in ipsum silva descendet focum
     infante cinctum sordido;
vocabitur venator et veniet tibi
     conviva clamatus prope;              30
lunata nusquam pellis et nusquam toga
     olidaeque vestes murice;
procul horridus Liburnus et querulus cliens,
     imperia viduarum procul;
non rumpet altum pallidus somnum reus,              35
     sed mane totum dormies.
Mereatur alius grande et insanum sophos:
     miserere tu felicium
veroque fruere non superbus gaudio,
     dum Sura laudatur tuus.              40
Non inpudenter vita quod relicum est petit,
     cum fama quod satis est habet.

50

Si tibi Mistyllos cocus, Aemiliane, vocatur,
     dicatur quare non Taratalla mihi?

51

Non facit ad saeuos ceruix, nisi prima, leones:
     quid fugis hos dentes, ambitiose lepus?
Scilicet a magnis ad te descendere tauris
     et quae non cernunt frangere colla uelis.
Desperanda tibi est ingentis gloria fati:              5
     non potes hoc tenuis praeda sub hoste mori.

52

Commendo tibi, Quintiane, nostros —
nostros dicere si tamen libellos
possum, quos recitat tuus poeta —:
si de seruitio graui queruntur,
adsertor uenias satisque praestes,              5
et, cum se dominum uocabit ille,
dicas esse meos manuque missos.
Hoc si terque quaterque clamitaris,
inpones plagiario pudorem.

53

Vna est in nostris tua, Fidentine, libellis
pagina, sed certa domini signata figura,
quae tua traducit manifesto carmina furto.
Sic interpositus uillo contaminat uncto
urbica Lingonicus Tyrianthina bardocucullus,              5
sic Arrentinae uiolant crystallina testae,
sic niger in ripis errat cum forte Caystri,
inter Ledaeos ridetur coruus olores,
sic ubi multisona feruet sacer Atthide lucus,
inproba Cecropias offendit pica querelas.              10
Indice non opus est nostris nec iudice libris,
stat contra dicitque tibi tua pagina 'Fur es.'

54

Si quid, Fusce, uacas adhuc amari —
nam sunt hinc tibi, sunt et hinc amici —
unum, si superest, locum rogamus,
nec me, quod tibi sim nouus, recuses:
omnes hoc ueteres tui fuerunt.              5
Tu tantum inspice qui nouus paratur
an possit fieri uetus sodalis.

55

Vota tui breuiter si uis cognoscere Marci,
     clarum militiae, Fronto, togaeque decus,
hoc petit, esse sui nec magni ruris arator,
     sordidaque in paruis otia rebus amat.
Quisquam picta colit Spartani frigora saxi               5
     et matutinum portat ineptus Haue,
cui licet exuuiis nemoris rurisque beato
     ante focum plenas explicuisse plagas
et piscem tremula salientem ducere saeta
flauaque de rubro promere mella cado?              10
pinguis inaequales onerat cui uilica mensas
et sua non emptus praeparat oua cinis?
Non amet hanc uitam quisquis me non amat, opto,
uiuat et urbanis albus in officiis.

56

Continuis uexata madet uindemia nimbis:
     non potes, ut cupias, uendere, copo, merum.

57

Qualem, Flacce, velim quaeris nolimque puellam?
     nolo nimis facilem difficilemque nimis.
Illud quod medium est atque inter utrumque probamus:
     nec volo quod cruciat nec volo quod satiat.

Het juiste midden
Je vraagt me al dagen achtereen:
wat voor een meisje zou jij willen?
Welnu, Flaccus, ik wil er een
niet mét, maar ook niet zonder grillen.
Ik meen dat slechts de middensoort
de liefde sterkt en begenadigt:
ik wil geen pijn die mij doorboort,
maar ook geen lust die mij verzadigt.

Vert. Frans van Dooren.

58

Milia pro puero centum me mango poposcit:
     risi ego, sed Phoebus protinus illa dedit.
Hoc dolet et queritur de me mea mentula secum
     laudaturque meam Phoebus in inuidiam.
Sed sestertiolum donauit mentula Phoebo               5
     bis decies: hoc da tu mihi, pluris emam.

59

Dat Baiana mihi quadrantes sportula centum:
     inter delicias quid facit ista fames?
Redde Lupi nobis tenebrosaque balnea Grylli:
     tam male cum cenem, cur bene, Flacce, lauer?

60

Intres ampla licet torui lepus ora leonis,
     esse tamen uacuo se leo dente putat.
Quod ruet in tergum uel quos procumbet in armos,
     alta iuuencorum uolnera figet ubi?
Quid frustra nemorum dominum regemque fatigas?              5
     non nisi delecta pascitur ille fera.

61

Verona docti syllabas amat uatis,
     Marone felix Mantua est,
censetur Aponi Liuio suo tellus
     Stellaque nec Flacco minus,
Apollodoro plaudit imbrifer Nilus,              5
     Nasone Paeligni sonant,
duosque Senecas unicumque Lucanum
     facunda loquitur Corduba,
gaudent iocosae Canio suo Gades,
     Emerita Deciano meo:              10
te, Liciniane, gloriabitur nostra
     nec me tacebit Bilbilis.

62

Casta nec antiquis cedens Laevina Sabinis
     et quamvis tetrico tristior ipsa viro
dum modo Lucrino, nodo se demittit Averno,
     et dum Baianis saepe fovetur aquis,
incidit in flammas: iuvenemque secuta relicto               5
     coniuge Penelope venit, abit Helene.

Metamorfose
Laevina was nog kuiser dan
de kuiste der Sabijnse maagden,
iets wat haar streng gezinde man
zeer naar de zin was en behaagde,
totdat zij bij 't Avernse meer
en bij 't Lucrijnse strand belandde,
waar Baiae met zijn zwoele sfeer
haar zinnen laaiend deed ontbranden:
ondanks haar echtgenoot in Rome
liet zij zich door een minnaar lokken,
en als Penelope gekomen
is zij als Helena vertrokken.

Vert. Frans van Dooren.

63

Ut recitem tibi nostra rogas epigrammata. Nolo:
     non audire, Celer, sed recitare cupis.

64

Bella es, novimus, et puella, verum est,
et dives, quis enim potest negare?
Sed cum te nimium, Fabulla, laudas,
nec dives neque bella nec puella es.

Aan Fabulla
Ja, jij bent jong en rijk en knap,
er is geen mens die dat ontkent!
Maar geef je om de haverklap
jezelf daarvoor een compliment,
dan ben je jong noch rijk noch knap,
maar enkel een verwaand serpent!

Vert. Frans van Dooren.

65

Cum dixi ficus, rides quasi barbara uerba
     et dici ficos, Caeciliane, iubes.
Dicemus ficus, quas scimus in arbore nasci,
     dicemus ficos, Caeciliane, tuos.

66

Erras, meorum fur auare librorum,
fieri poetam posse qui putas tanti,
scriptura quanti constet et tomus uilis:
non sex paratur aut decem sophos nummis.
Secreta quaere carmina et rudes curas               5
quas nouit unus scrinioque signatas
custodit ipse uirginis pater chartae,
quae trita duro non inhorruit mento:
mutare dominum non potest liber notus.
Sed pumicata fronte si quis est nondum               10
nec umbilicis cultus atque membrana,
mercare: tales habeo; nec sciet quisquam.
Aliena quisquis recitat et petit famam,
non emere librum, sed silentium debet.

67

'Liber homo es nimium' dicis mihi, Ceryle, semper.
     In te quis dicit, Ceryle:'Liber homo es?'

68

Quidquid agit Rufus, nihil est nisi Naeuia Rufo.
     Si gaudet, si flet, si tacet, hanc loquitur.
Cenat, propinat, poscit, negat, innuit: una est
     Naeuia; si non sit Naeuia, mutus erit.
Scriberet hesterna patri cum luce salutem,              5
     'Naeuia lux' inquit 'Naeuia lumen, haue.'
Haec legit et ridet demisso Naeuia uultu.
     Naeuia non una est: quid, uir inepte, furis?

69

Coepit, Maxime, Pana qui solebat,
nunc ostendere Canium Tarentos.

70

Vade salutatum pro me, liber: ire iuberis
     ad Proculi nitidos, officiose, lares.
Quaeris iter, dicam. Vicinum Castora canae
     transibis Vestae uirgineamque domum;
inde sacro ueneranda petes Palatia cliuo,              5
     plurima qua summi fulget imago ducis.
Nec te detineat miri radiata colossi
     quae Rhodium moles uincere gaudet opus.
Flecte uias hac qua madidi sunt tecta Lyaei
     et Cybeles picto stat Corybante tholus.              10
Protinus a laeua clari tibi fronte Penates
     atriaque excelsae sunt adeunda domus.
Hanc pete: ne metuas fastus limenque superbum:
     nulla magis toto ianua poste patet,
nec propior quam Phoebus amet doctaeque sorores.              15
     Si dicet 'Quare non tamen ipse uenit?',
sic licet excuses 'Quia qualiacumque leguntur
     ista, salutator scribere non potuit'.

71

Laeuia sex cyathis, septem Iustina bibatur,
     quinque Lycas, Lyde quattuor, Ida tribus.
Omnis ab infuso numeretur amica Falerno,
     et quia nulla uenit, tu mihi, Somne, ueni.

72

Nostris uersibus esse te poetam,
Fidentine, putas cupisque credi?
Sic dentata sibi uidetur Aegle
emptis ossibus Indicoque cornu;
sic quae nigrior est cadente moro,              5
cerussata sibi placet Lycoris.
Hac et tu ratione qua poeta es,
caluus cum fueris, eris comatus.

73

Nullus in urbe fuit tota qui tangere uellet
     uxorem gratis, Caeciliane, tuam,
dum licuit: sed nunc positis custodibus ingens
     turba fututorum est: ingeniosus homo es.

74

Moechus erat: poteras tamen hoc tu, Paula, negare.
     Ecce uir est: numquid, Paula, negare potes?

75

Dimidium donare Lino quam credere totum
     qui mauolt, mauolt perdere dimidium.

76

O mihi curarum pretium non uile mearum,
     Flacce, Antenorei spes et alumne laris,
Pierios differ cantusque chorosque sororum;
     aes dabit ex istis nulla puella tibi.
Quid petis a Phoebo? nummos habet arca Mineruae;              5
     haec sapit, haec omnes fenerat una deos.
Quid possunt hederae Bacchi dare? Pallados arbor
     inclinat uarias pondere nigra comas.
Praeter aquas Helicon et serta lyrasque dearum
     nil habet et magnum, sed perinane sophos.              10
Quid tibi cum Cirrha? quid cum Permesside nuda?
     Romanum propius diuitiusque forum est.
Illic aera sonant: at circum pulpita nostra
     et steriles cathedras basia sola crepant.

77

Pulchre ualet Charinus et tamen pallet.
Parce bibit Charinus et tamen pallet.
Bene concoquit Charinus et tamen pallet.
Sole utitur Charinus et tamen pallet.
Tingit cutem Charinus et tamen pallet.              5
Cunnum Charinus lingit et tamen pallet.

78

Indignas premeret pestis cum tabida fauces
     inque ipsos uultus serperet atra lues,
siccis ipse genis flentes hortatus amicos
     decreuit Stygios Festus adire lacus.
Nec tamen obscuro pia polluit ora ueneno               5
     aut torsit lenta tristia fata fame,
sanctam Romana uitam sed morte peregit
     dimisitque animam nobiliore rogo.
Hanc mortem fatis magni praeferre Catonis
     fama potest: huius Caesar amicus erat.              10

79

Semper agis causas et res agis, Attale, semper:
     est, non est quod agas, Attale, semper agis.
Si res et causae desunt, agis, Attale, mulas.
     Attale, ne quod agas desit, agas animam.

80

Sportula, Cane, tibi suprema nocte petita est.
     Occidit puto te, Cane, quod una fuit.

81

A seruo scis te genitum blandeque fateris,
     cum dicis dominum, Sosibiane, patrem.

82

Haec quae puluere dissipata multo
longas porticus explicat ruinas,
en quanto iacet absoluta casu!
Tectis nam modo Regulus sub illis
gestatus fuerat recesseratque,               5
uicta est pondere cum suo repente,
et, postquam domino nihil timebat,
securo ruit incruenta damno.
Tantae, Regule, post metum querelae
quis curam neget esse te deorum,              10
propter quem fuit innocens ruina?

83

Os et labra tibi lingit, Manneia, catellus:
     non miror, merdas si libet esse cani.

84

Uxorem habendam non putat Quirinalis,
cum velit habere filios, et invenit
quo possit istud more: futuit ancillas
domumque et agros implet equitibus vernis.
Pater familiae verus est Quirinalis.              5

Vaderschap
Vriend Quirinalis heeft de pest
aan echtgenoten en aan vrouwen,
ofschoon de brave ridder best
een mooi gezinnetje op wil bouwen.
Maar dat probleem weet hij gehaaid
en met veel inzicht te overwinnen:
hij gaat naar bed en neukt en naait
dag in dag uit met zijn slavinnen.
Zo krijgt hij 't handig voor elkaar
om heel zijn huis en heel zijn buiten
te vullen met een bonte schaar
van semi-ridderlijke spruiten.
En ieder die de ridder ziet,
wiens dorst naar kroost haast niet te laven is,
kan zeggen wat hij wil, maar niet
dat hij geen vader voor zijn slaven is!

Vert. Frans van Dooren.

85

Venderet excultos colles cum praeco facetus
     atque suburbani iugera pulchra soli,
'Errat' ait 'si quis Mario putat esse necesse
     uendere: nil debet, fenerat immo magis.'
'Quae ratio est igitur?' 'Seruos ibi perdidit omnes               5
     et pecus et fructus; non amat inde locum.'
Quis faceret pretium nisi qui sua perdere uellet
     omnia? Sic Mario noxius haeret ager.

86

Vicinus meus est manuque tangi
de nostris Nouius potest fenestris.
Quis non inuideat mihi putetque
horis omnibus esse me beatum,
iuncto cui liceat frui sodale?              5
Tam longe est mihi quam Terentianus,
qui nunc Niliacam regit Syenen.
Non conuiuere, nec uidere saltem,
non audire licet, nec urbe tota
quisquam est tam prope tam proculque nobis.              10
Migrandum est mihi longius uel illi.
Vicinus Nouio uel inquilinus
sit, si quis Nouium uidere non uolt.

87

Ne grauis hesterno fragres, Fescennia, uino,
     pastillos Cosmi luxuriosa uoras.
Ista linunt dentes iantacula, sed nihil obstant,
     extremo ructus cum redit a barathro.
Quid quod olet grauius mixtum diapasmate uirus               5
     atque duplex animae longius exit odor?
Notas ergo nimis fraudes deprensaque furta
     iam tollas et sis ebria simpliciter.

88

Alcime, quem raptum domino crescentibus annis
     Labicana leui caespite uelat humus,
accipe non Pario nutantia pondera saxo,
     quae cineri uanus dat ruitura labor,
sed faciles buxos et opacas palmitis umbras               5
     quaeque uirent lacrimis roscida prata meis
accipe, care puer, nostri monimenta doloris:
     hic tibi perpetuo tempore uiuet honor.
Cum mihi supremos Lachesis perneuerit annos,
     non aliter cineres mando iacere meos.              10

89

Garris in aurem semper omnibus, Cinna,
garrire et illud teste quod licet turba.
Rides in aurem, quereris, arguis, ploras,
cantas in aurem, iudicas, taces, clamas,
adeoque penitus sedit hic tibi morbus,              5
ut saepe in aurem, Cinna, Caesarem laudes.

90

Quod numquam maribus iunctam te, Bassa, uidebam
     quodque tibi moechum fabula nulla dabat,
omne sed officium circa te semper obibat
     turba tui sexus, non adeunte uiro,
esse uidebaris, fateor, Lucretia nobis:              5
     at tu, pro facinus, Bassa, fututor eras.
Inter se geminos audes committere cunnos
     mentiturque uirum prodigiosa Venus.
Commenta es dignum Thebano aenigmate monstrum,
     hic ubi uir non est, ut sit adulterium.              10

91

Cum tua non edas, carpis mea carmina, Laeli.
     Carpere vel noli nostra vel ede tua.

92

Saepe mihi queritur non siccis Cestos ocellis,
     tangi se digito, Mamuriane, tuo.
Non opus est digito: totum tibi Ceston habeto,
     si dest nil aliud, Mamuriane, tibi.
Sed si nec focus est nudi nec sponda grabati               5
     nec curtus Chiones Antiopesue calix,
cerea si pendet lumbis et scripta lacerna
     dimidiasque nates Gallica paeda tegit,
pasceris et nigrae solo nidore culinae
     et bibis inmundam cum cane pronus aquam:              10
non culum, neque enim est culus, qui non cacat olim,
     sed fodiam digito qui superest oculum;
nec me zelotypum nec dixeris esse malignum.
     Denique pedica, Mamuriane, satur.

93

Fabricio iunctus fido requiescit Aquinus,
     qui prior Elysias gaudet adisse domos.
Ara duplex primi testatur munera pili:
     plus tamen est, titulo quod breuiore legis:
'Iunctus uterque sacro laudatae foedere uitae,              5
     famaque quod raro nouit, amicus erat.'

94

Cantasti male, dum fututa es, Aegle.
Iam cantas bene: basianda non es.

95

Quod clamas semper, quod agentibus obstrepis, Aeli,
     non facis hoc gratis: accipis, ut taceas.

Ontmaskering van Aelius
Als je in de rechtszaal schreeuwt en scheldt
en raast en tiert en brult en dreigt,
dan doe je dat alleen voor 't geld
dat je ontvangt wanneer je zwijgt!

Vert. Frans van Dooren.

96

Si non molestum est teque non piget, scazon,
nostro rogamus pauca uerba Materno
dicas in aurem sic ut audiat solus.
Amator ille tristium lacernarum
et baeticatus atque leucophaeatus,              5
qui coccinatos non putat uiros esse
amethystinasque mulierum uocat uestes,
natiua laudet, habeat et licet semper
fuscos colores, galbinos habet mores.
Rogabit unde suspicer uirum mollem.
Vna lauamur: aspicit nihil sursum,              10
sed spectat oculis deuorantibus draucos
nec otiosis mentulas uidet labris.
Quaeris quis hic sit? Excidit mihi nomen.

97

Cum clamat omnes, loqueris tunc, Naeuole, tantum,
     et te patronum causidicumque putas.
Hac ratione potest nemo non esse disertus.
     Ecce, tacent omnes: Naeuole, dic aliquid.

98

Litigat et podagra Diodorus, Flacce, laborat.
     Sed nil patrono porrigit: haec cheragra est.

99

Non plenum modo uicies habebas,
sed tam prodigus atque liberalis
et tam lautus eras, Calene, ut omnes
optarent tibi centies amici.
Audit uota deus precesque nostras               5
atque intra, puto, septimas Kalendas
mortes hoc tibi quattuor dederunt.
At tu sic quasi non foret relictum,
sed raptum tibi centies, abisti
in tantam miser esuritionem,              10
ut conuiuia sumptusiora,
toto quae semel apparas in anno,
nigrae sordibus explices monetae,
et septem ueteres tui sodales
constemus tibi plumbea selibra.              15
Quid dignum meritis precemur istis?
Optamus tibi milies, Calene.
Hoc si contigerit, fame peribis.

100

Mammas atque tatas habet Afra, sed ipsa tatarum
     dici et mammarum maxima mamma potest.

101

Illa manus quondam studiorum fida meorum
     et felix domino notaque Caesaribus,
destituit primos uiridis Demetrius annos:
     quarta tribus lustris addita messis erat.
Ne tamen ad Stygias famulus descenderet umbras,              5
     ureret implicitum cum scelerata lues,
cauimus et domini ius omne remisimus aegro:
     munere dignus erat conualuisse meo.
Sensit deficiens sua praemia meque patronum
dixit ad infernas liber iturus aquas.               10

102

Qui pinxit Venerem tuam, Lycori,
blanditus, puto, pictor est Minervae.

103

'Si dederint superi decies mihi milia centum'
     dicebas nondum, Scaeuola, iustus eques,
'qualiter o uiuam, quam large quamque beate!'
     Riserunt faciles et tribuere dei.
Sordidior multo post hoc toga, paenula peior,              5
     calceus est sarta terque quaterque cute:
deque decem plures semper seruantur oliuae,
     explicat et cenas unica mensa duas,
et Veientani bibitur faex crassa rubelli,
     asse cicer tepidum constat et asse Venus.              10
In ius, o fallax atque infitiator, eamus:
     aut uiue aut decies, Scaeuola, redde deis.

104

Picto quod iuga delicata collo
pardus sustinet inprobaeque tigres
indulgent patientiam flagello,
mordent aurea quod lupata cerui,
quod frenis Libyci domantur ursi               5
et, quantum Calydon tulisse fertur,
paret purpureis aper capistris,
turpes esseda quod trahunt uisontes
et molles dare iussa quod choreas
nigro belua non negat magistro:              10
quis spectacula non putet deorum?
Haec transit tamen, ut minora, quisquis
uenatus humiles uidet leonum,
quos uelox leporum timor fatigat.
Dimittunt, repetunt, amantque captos,              15
et securior est in ore praeda,
laxos cui dare peruiosque rictus
gaudent et timidos tenere dentes,
mollem frangere dum pudet rapinam,
cum modo uenerint iuuencis.stratis              20
Haec clementia non paratur arte,
sed norunt cui seruiant leones.

105

In Nomentanis, Ouidi, quod nascitur aruis,
     accepit quotiens tempora longa, merum
exuit annosa mores nomenque senecta:
     et quidquid uoluit, testa uocatur anus.

106

Interponis aquam subinde, Rufe,
et si cogeris a sodale, raram
diluti bibis unciam Falerni.
Numquid pollicita est tibi beatam
noctem Naeuia sobriasque mauis               5
certae nequitias fututionis?
Suspiras, retices, gemis: negauit.
Crebros ergo licet bibas trientes
et durum iugules mero dolorem.
Quid parcis tibi, Rufe? dormiendum est.              10

107

Saepe mihi dicis, Luci carissime Iuli,
     'scribe aliquid magnum: desidiosus homo es.'
Otia da nobis, sed qualia fecerat olim
     Maecenas Flacco Vergilioque suo:
condere uicturas temptem per saecula curas               5
     et nomen flammis eripuisse meum.
In steriles nolunt campos iuga ferre iuuenci:
     pingue solum lassat, sed iuuat ipse labor.

108

Est tibi — sitque precor multos crescatque per annos —
     pulchra quidem, uerum Transtiberina domus:
at mea Vipsanas spectant cenacula laurus,
     factus in hac ego sum iam regione senex.
Migrandum est, ut mane domi te, Galle, salutem:              5
     est tanti, uel si longius illa foret.
Sed tibi non multum est unum si praesto togatum:
     multum est, hunc unum si mihi, Galle, nego.
Ipse salutabo decuma te saepius hora:
     mane tibi pro me dicet hauere liber.              10

109

Issa est passere nequior Catulli,
Issa est purior osculo columbae,
Issa est blandior omnibus puellis,
Issa est carior Indicis lapillis,
Issa est deliciae catella Publi.              5
Hanc tu, si queritur, loqui putabis;
sentit tristitiamque gaudiumque.
Collo nixa cubat capitque somnos,
ut suspiria nulla sentiantur;
et desiderio coacta uentris               10
gutta pallia non fefellit ulla,
sed blando pede suscitat toroque
deponi monet et rogat leuari.
Castae tantus inest pudor catellae,
ignorat Venerem; nec inuenimus               15
dignum tam tenera uirum puella.
Hanc ne lux rapiat suprema totam,
picta Publius exprimit tabella,
in qua tam similem uidebis Issam,
ut sit tam similis sibi nec ipsa.              20
Issam denique pone cum tabella:
aut utramque putabis esse ueram,
aut utramque putabis esse pictam.

110

Scribere me quereris, Velox, epigrammata longa.
     Ipse nihil scribis: tu breviora facis.

111

Cum tibi sit sophia par fama et cura deorum,
     ingenio pietas nec minor ipsa tuo:
ignorat meritis dare munera, qui tibi librum
     et qui mitatur, Regule, tura dari.

112

Cum te non nossem, dominum regemque uocabam;
     nunc bene te noui: iam mihi Priscus eris.

113

Quaecumque lusi iuuenis et puer quodam
apinasque nostras, quas nec ipse iam noui,
male conlocare si bonas uoles horas
et inuidebis otio tuo, lector,
a Valeriano Pollio petes Quinto,              5
per quem perire non licet meis nugis.

114

Hos tibi uicinos, Faustine, Telesphorus hortos
     Faenius et breue rus udaque prata tenet.
Condidit hic natae cineres nomenque sacrauit
     quod legis Antullae, dignior ipse legi.
Ad Stygias aequum fuerat pater isset ut umbras:              5
     quod quia non licuit, uiuat, ut ossa colat.

115

Quaedam me cupit,— inuide, Procille!—
loto candidior puella cycno,
argento, niue, lilio, ligustro:
sed quandam uolo nocte nigriorem,
formica, pice, graculo, cicada.              5
Iam suspendia saeua cogitabas:
si noui bene te, Procille, uiues.

116

Hoc nemus aeterno cinerum sacrauit honori
     Faenius et culti iugera pulchra soli.
Hoc tegitur cito rapta suis Antulla sepulcro,
     hoc erit Antullae mixtus uterque parens.
Si cupit hunc aliquis, moneo, ne speret agellum:              5
     perpetuo dominis seruiet iste suis.

117

Occurris quotiens, Luperce, nobis,
'Vis mittam puerum' subinde dicis,
'cui tradas epigrammaton libellum,
lectum quem tibi protinus remittam?'
Non est quod puerum, Luperce, uexes.              5
Longum est, si uelit ad Pirum uenire,
et scalis habito tribus, sed altis.
Quod quaeris propius petas licebit.
Argi nempe soles subire Letum:
contra Caesaris est forum taberna               10
scriptis postibus hinc et inde totis,
omnis ut cito perlegas poetas:
illinc me pete. +Nec+ roges Atrectum —
hoc nomen dominus gerit tabernae —;
de primo dabit alteroue nido               15
rasum pumice purpuraque cultum
denaris tibi quinque Martialem.
'Tanti non es' ais? Sapis, Luperce.

118

Cui legisse satis non est epigrammata centum,
     nil illi satis est, Caediciane, mali.