LXXXI.
Numeralia - telwoorden
De telwoorden worden verdeeld in
cardinalia :
hoofdtelwoorden: een, twee, drie, etc
ordinalia : rangtelwoorden:
eerste, tweede, derde etc
distributieve telwoorden :
een tegelijk, telkens twee, telkens drie, etc
numerale adverbia :
telbijwoorden: eenmaal, tweemaal, driemaal, etc
Kox behandelt eerst de hoofd- en rangtelwoorden:
| cardinalia |
ordinalia |
Romeins |
Arabisch |
| unus, una, unum |
primus, -a, -um |
I |
1
|
| duo, duae, duo |
secundus (alter) |
II |
2
|
| tres, tria |
tertius |
III |
3
|
| quattuor |
quartus |
IV |
4
|
| quinque |
quintus |
V |
5
|
| sex |
sextus |
VI |
6
|
| septem |
septimus |
VII |
7
|
| octo |
octavus |
VIII |
8
|
| novem |
nonus |
IX |
9
|
| decem |
decimus |
X |
10
|
| undecim |
undecimus |
XI |
11
|
| duodecim |
duodecimus |
XII |
12
|
| tredecim |
tertius decimus |
XIII |
13
|
| quattuordecim |
quartus decimus |
XIV |
14
|
| quindecim |
quintus decimus |
XV |
15
|
| sedecim |
sextus decimus |
XVI |
16
|
| septendecim |
septimus decimus |
XVII |
17
|
| duodeviginti |
duodevice(n)simus |
XVIII |
18
|
| undeviginti |
undevice(n)simus |
XIX |
19
|
| viginti |
vice(n)simus |
XX |
20
|
| viginti unus |
vice(n)simus primus |
XXI |
21
|
| triginta |
trice(n)simus |
XXX |
30
|
| quadraginta |
quadrage(n)simus |
XL |
40
|
| quinquaginta |
quinquage(n)simus |
L |
50
|
| sexaginta |
sexage(n)simus |
LX |
60
|
| septuaginta |
septuage(n)simus |
LXX |
70
|
| octoginta |
octoge(n)simus |
LXXX |
80
|
| nonaginta |
nonage(n)simus |
XC |
90
|
| centum |
cente(n)simus |
C |
100
|
| centum (et) unus |
cente(n)simus primus |
CI |
101
|
| ducenti, -ae, -a |
ducente(n)simus |
CC |
200
|
| trecenti |
trecente(n)simus |
CCC |
300
|
| quadringenti |
quadringente(n)simus |
CCCC |
400
|
| quingenti |
quingente(n)simus |
D |
500
|
| sescenti |
sescente(n)simus |
DC |
600
|
| septingenti |
septingente(n)simus |
DCC |
700
|
| octingenti |
octingente(n)simus |
DCCC |
800
|
| nongenti |
nongente(n)simus |
DCCCC |
900
|
| mille |
mille(n)simus |
M |
1000
|
| quinque milia |
|
|
5000
|
| decem milia |
|
|
10000
|
| centum milia |
|
|
100000
|
NB 1. Voor de verbuiging van unus,
zie les 32.
NB 2. De verbuiging van duo
en tres:
| |
mannelijk |
vrl |
onz |
mnl / vrl |
onz |
| nom |
duo |
duae |
duo |
tres |
tria |
| gen |
duorum |
duarum |
duorum |
trium |
trium |
| dat |
duobus |
duabus |
duobus |
tribus |
tribus |
| acc |
duos |
duas |
duo |
tres |
tria |
| abl |
duobus |
duabus |
duobus |
tribus |
tribus |
[ ambo: beide(n), allebei
wordt net als duo verbogen.]
NB 3. ducenti, trecenti, etc worden net zo
verbogen als de bijvoeglijke naamwoorden op -us.
NB 4. Het rijtje van mille:
In het enkelvoud verbuigt mille
niet.
Het meervoud: milia, milium,
milibus, milia, milibus.
Distributiva
1. singuli : een voor een, elk apart
2. bini : twee aan twee,
telkens twee
3. terni, trini
4. quaterni
5. quini
6. seni
7. septeni
8. octoni
9. noveni
10. deni
11. undeni
12. duodeni
13. terni deni, etc.
18. octoni deni or duodeviceni
19. noveni deni or undeviceni
20. viceni
21. viceni singuli, etc.
30. triceni
40. quadrageni
50. quinquageni
60. sexageni
70. septuageni
80. octogeni
90. nonageni
100. centeni
200. duceni
300. treceni
400. quadringeni
500. quingeni
600. sesceni
700. septingeni
800. octingeni
900. nongeni
1000. milleni
Kox kent de distributieve telwoorden na quaterni niet uit zijn hoofd.
Verbeter je leraar en stamp deze zelden voorkomende
woorden in je hoofd! Of doe het niet ...
Numerale adverbia
1. semel : één
keer, eenmaal
2. bis : tweemaal
3. ter : driemaal
4. quater
5. quinquie(n)s
6. sexie(n)s
7. septiens
8. octiens
9. noviens
10. deciens
11. undeciens
12. duodeciens
13. terdeciens
14. quaterdeciens
15. quindeciens
16. sedeciens
17. septiesdeciens
18. duodeviciens
19. undeviciens
20. viciens
21. semel viciens
30. triciens
40. quadragiens
50. quinquagiens
60. sexagiens
70. septuagiens
80. octogiens
90. nonagiens
100. centiens
200. ducentiens
300. trecentiens
1000. miliens
10,000. deciens miliens
De eerste vier kom je nog wel eens tegen. Leer die maar
uit je hoofd. Bis!
Het gebruik van telwoorden aan de hand van enige
voorbeelden:
quindecim pedes altus
|
- vijftien voet
hoog
|
quindecim annos natus
|
- vijftien jaar
oud
|
plus (quam) quindecim pedes
|
- meer dan vijftien voet
|
minus (quam) quindecim pedes
|
- minder dan vijftien
voet
|
ante tres dies
|
- voor drie dagen
|
tribus ante diebus
|
- drie dagen geleden, - tevoren
|
(per) tres dies
|
- (gedurende) drie dagen
|
tribus diebus
|
- in drie dagen
|
tertio die
|
- op de derde dag
|
Oefening 1 :
Hoofdtelwoorden:
1. duodetriginta equitum
2. trecentis post annis
3. nonaginta uno diebus
4. per novem menses
5. his milibus hominum
6. murus sedecim pedes altus
7. post illas tres hiemes
8. duodeseptuaginta vaccae
9. octoginta duos annos natus
10. cum mille trecentis decem militibus
11. sexaginta septem milia captivorum
12. classis sescentarum navium
13. plus (quam) tria milia militum
14. non minus (quam) mille nongenti
15. quinquaginta milia ducenti
16. mille octingenti viginti unus
Kijk na: KLIK
HIER.
Leer de volgende woorden:
ambitus, -us
|
omloop, kringloop
|
amplecti
|
omarmen
|
Babylon, Babylonis
|
Babylon
|
carrus
|
vrachtwagen
|
conscendere
|
beklimmen
|
continere
|
bijeenhouden, insluiten
|
decedere
|
weggaan; overlijden
|
denarius
|
munt
|
ea
|
daarlangs
|
fastigium
|
gevel(spits)
|
hiemare
|
overwinteren
|
Hispanus
|
Spanjaard
|
imago, imaginis
|
beeld, beeltenis; schim
|
maiores (pl.)
|
voorouders
|
militia
|
(krijgs)dienst
|
paulum
|
een weinig, een beetje; even
|
perducere
|
optrekken
|
repellere, reppuli, repulsum
|
terugdrijven
|
seditiosus
|
oproerig
|
semiermis
|
halfgewapend
|
stipendium
|
soldij, dienst
|
transgressus, -us
|
overtocht
|
Onthoud door associatie:
carrus > kar
conscendere > ascendere = beklimmen > ascenseur;
descendere = afdalen
continere > continu; content (Engels)= inhoud;
container
decedere > cedere = gaan, wijken
hiemare > hiems = winter, storm
imago > imago, image
militia > miles = soldaat; militair
repellere> pellere = verdrijven
seditiosus > seditio = opstand; seditious (Engels)
semiermis > semi- = half; ermis > arma = wapens;
army (Engels)
stipendium > in het Nederlands: een toelage, beurs
transgressus > trans = over; gressus > gredi =
gaan; transgressie, regressie; congres
Oefening 2 :
Hoofdtelwoorden in zinnen:
1. Quis nescit Herculem duodecim opera gravia
perfecisse?
2. Alexander Magnus triginta tres annos natus Babylone
decessit.
3. Quinque ante diebus mihi epistula fratris data est.
4. Caesar murum in altitudinem pedum sedecim perducit.
5. Viatores Roma tribus diebus Brundisium
pervenerunt; ibi tres dies morati in Graeciam
traiecerunt.
6. Inter urbem et fluvium murus perducitur centum pedes
longus, duos pedes latus, viginti pedes altus.
7. Britannicum quattuordecim annos natum a Nerone veneno
necatum esse traditum est.
8. In hoc proelio hostes octoginta septem ceciderunt,
Romani non plus quam quadraginta.
9. Pyrrhus apud Heracleam Romanos mille octingentos
cepisse narratur.
10. Eo die milites sunt paulo minus quam septingenti
amissi.
11. Cn. (= Gnaeus) Servilius consul cum classe centum
viginti navium in Africam traiecerat.
12. In transgressu Alpium Hannibalem triginta sex milia
hominum amisisse apud Livium legimus.
13. Ad Cannas quadraginta quinque milia quingenti
pedites Romani, duo milia septingenti equites cecidisse
traduntur.
Kijk na: KLIK
HIER.
Oefening 3 :
Rangtelwoorden:
1. Tertio belli Punici secundi anno Hannibal Romanos ad
Cannas profligavit.
2. Hannibal quinto mense Carthagine Nova in Italiam
pervenit.
3. Anno undeoctogesimo post Christum natum Pompeii ac
Herculaneum eruptione Vesuvii montis deleta sunt.
4. Hanc domum anno millesimo quingentesimo
duodeseptuagesimo aedificatam esse in fastigio legitur.
Qui annus primus est belli, quod maiores nostri per
octoginta annos cum Hispanis gesserunt.
5. Helvetii una ex parte flumine Rheno, altera ex parte
monte Iura, tertia lacu Lemanno et flumine Rhodano
continentur.
6. Tarquinius Superbus, ultimus Romanorum rex, anno
quingentesimo decimo ante Christum natum Roma expulsus
est. Tarquinio pulso Brutus et Collatinus primi consules
fuerunt.
7. Quattuor ibi legiones, prima, undecima, quinta
decima, vicesima altera hiemabant.
8. Anno tricesimo quarto post longum saeculorum ambitum
avis Phoenix in Aegyptum venisse traditur.
Kijk na: KLIK
HIER.
Oefening 4 :
Distributiva en adverbialia:
1. Decies dena sunt centum.
2. Milites seditiosi desiderabant, ut singulos denarios
mererent, sextus decimus stipendii annus militiam
finiret.
3. Via inter montem Iuram et flumen Rhodanum tam angusta
et difficilis erat, ut vix ea singuli carri
ducerentur.
4. Trina castra ab hostibus expugnata esse videbantur.
5. Tiberio Sempronio datae sunt legiones duae - ea
quaterna milia erant peditum et treceni equites - et
sociorum sedecim milia peditum, equites mille
octingenti.
6. Post pugnam Cannensem binis in castris Romanis
multitudo semiermis sine ducibus erat.
7. Aeneas ter frustra imaginem uxoris amplecti conatus
est.
8. Quinquies vel sexies barbari moenia conscendere
conati sunt, semper multis amissis repulsi sunt.
9. Non semel, sed iterum atque iterum hoc tibi suasi;
cur non audieris, nescio.
Kijk na: KLIK
HIER.
|