LIX.

Adiectivum - bijvoeglijk naamwoord: comparativus en superlativus

Van elk bijvoeglijk naamwoord bestaat een vergrotende en een overtreffende trap: hoog - hoger - hoogst; duur - duurder - duurst; klein - kleiner - kleinst. Soms gebruikt het Nederlands liever de woorden 'meer' en 'meest': complex (ingewikkeld) - meer complex - meest complex (liever dan complexst).

Ook in het Latijn bestaat er van adiectiva naast de stellende trap (positivus, bijv. altus) een vergrotende trap (altior) en een overtreffende trap (altissimus). De vergrotende trap heet comparativus, de overtreffende trap superlativus.

De comparativus en de superlativus worden verbogen, dwz ze komen voor in het mannelijk, vrouwelijk of onzijdig in de vijf naamvallen. De rijtjes van de comparativus:

enkelvoud
mannelijk
vrouwelijk
onzijdig
 
altior
altior
altius
 
altioris
altioris
altioris
 
altiori
altiori
altiori
 
altiorem
altiorem
altius
 
altiore
altiore
altiore
       
meervoud
altiores
altiores
altiora
 
altiorum
altiorum
altiorum
 
altioribus
altioribus
altioribus
 
altiores
altiores
altiora
 
altioribus
altioribus
altioribus

De verbuiging is als die van de derde declinatie: pater, mater en corpus (zie les 38). De vormen voor mannelijk en vrouwelijk zijn hetzelfde, het onzijdig meervoud is op -a, nom en acc onzijdig zijn als altijd identiek. Let wel goed op de nom en acc sing neutrum: altius. Lastige vorm!

Ook de verbuiging van de superlativus is niet lastig. Je ziet weer de uitgangen van de 1e en 2e declinatie. De rijtjes:

enkelvoud mannelijk vrouwelijk onzijdig
  altissimus altissima altissimum
  altissimi altissimae altissimi
  altissimo altissimae altissimo
  altissimum altissimam altissimum
  altissimo altissima altissimo
       
meervoud altissimi altissimae altissima
  altissimorum altissimarum altissimorum
  altissimis altissimis altissimis
  altissimos altissimas altissima
  altissimis altissimis altissimis

Bijvoeglijke naamwoorden als altus - alta - altum vormen de comparativus altior - altius.
(N.B.
pulcher, stam pulchr- vormt de comparativus pulchrior - pulchrius.)
Bijvoeglijke naamwoorden als fortis - fortis - forte vormen de comparativus fortior - fortius.
(N.B.
vehemens, stam vehement- vormt de comparativus vehementior - vehementius.)

altus - alta - altum vormt de superlativus altissimus - altissima - altissimum.
fortis - fortis - forte vormt de superlativus fortissimus - fortissima - fortissimum.

N.B.
Adiectiva op -er vormen de superlativus door -rimus achter de nominativus te plaatsen:
acer, acris (scherp) - acrior - acerrimus

miser (ongelukkig) - miserior - miserrimus

N.B.
facilis
, difficilis, similis, dissimilis, gracilis en humilis vormen de superlativus door -limus achter de stam min -i- te plaatsen:
facilis (gemakkelijk) - facilior - facillimus

difficilis (moeilijk) - difficilior - difficillimus

similis (gelijkend) - similior - simillimus

dissimilis (ongelijk) - dissimilior - dissimillimus

gracilis (slank) - gracilior - gracillimus

humilis (laag) - humilior - humillimus

Bij sommige adiectiva, vooral adiectiva op -us, die voor die uitgang een -e- of -i- hebben, heeft het Latijn een voorkeur voor een omschrijving van comparativus en superlativus door middel van magis (meer), valde (zeer) en maxime (het meest, heel erg):
idoneus (geschikt) - magis idoneus - maxime idoneus
ebrius (dronken) - magis ebrius - valde ebrius
(*idoneior of *ebriissimus ziet er tenslotte maar raar uit!)


Het gebruik van de comparativus is niet helemaal gelijk aan het gebruik van de vergrotende trap in het Nederlands. Bekijk goed de volgende voorbeelden:

1. Mons altior est quam collis - Een berg is hoger dan een heuvel / de berg is hoger dan de heuvel.
In deze zin is het gebruik zoals in het Nederlands.

2. Collis altior est - De heuvel is behoorlijk hoog.
De heuvel is hoger, maar er staat niet hoger dan welke andere. De weggelaten gedachte is: hoger dan de meeste andere heuvels. Vertaal met: behoorlijk hoog, of: vrij hoog.

3. Serius venisti - je bent te laat gekomen.
serius is een bijwoord; hiervoor wordt de acc sing neutrum van de comparativus gebruikt. Net als in voorbeeld 2. staat niet uitgedrukt: later dan wie. De weggelaten gedachte is: later dan hoort, of later dan afgesproken; kortom, té laat.

4. Uter fortior est? - Wie van de twee is het dapperst?
Wanneer twee personen of zaken vergeleken worden, gebruikt het Latijn de comparatief, waar het Nederlands een voorkeur heeft voor de overtreffende trap. Niet: wie van de twee is dapperder? maar: het dapperst.

Het gebruik van de superlativus komt ook niet helemaal overeen met het Nederlands. Er zijn twee mogelijke interpretaties:

1. Marcus miles fortissimus est - Marcus is de dapperste soldaat. (Titus en Quintus zijn minder dapper.)
2. Marcus miles fortissimus est - Marcus is een erg dappere soldaat. (Van andere soldaten is geen sprake.)

Je beslist welke vertaling de voorkeur verdient op grond van de kontekst. Wordt Marcus vergeleken met veel andere soldaten, dan kies je 1. Is er geen sprake van een vergelijking met anderen, dan is vertaling 2. beter.

 

Leer de volgende woorden:

aër, aëris : lucht
arduus : steil; lastig
candidus : (stralend) wit
carus : dierbaar; duur
certus : zeker
difficilis : moeilijk
ebrius : dronken
ferrum : ijzer
gracilis, -is : slank
illustris, -is : doorluchtig
lignum : hout
luce clarius : zonneklaar (lett. helderder dan licht)
necessarius : noodzakelijk
nix, nivis : sneeuw
perhibêre : vermelden
prudens, -ntis : verstandig, bedachtzaam
saltare : dansen
vallis, -is : vallei

Onthoud de woorden door associatie:

aër > air (en)
arduus > ?
candidus > kandidaat (kandidaten voor hoge functies als praetor en consul droegen in Rome witte toga´s); candid (en)
carus > care (en); caro (it)
certus > certain (en); certificaat
difficilis > difficult (en)
ebrius > ebriety (en)
ferrum > non-ferro metalen
gracilis > gratieus? (< gratia)
illustris >illuster
lignum > ?
luce clarius > luce = abl van lux; clarius bijwoord comparat van clarus
necessarius > necessary (en)
nix > neige (fa); Nivea (sneeuwwit)
perhibere > ?
prudens > prudent
saltare > salto
vallis > vallei

 

Oefening 1 :
Determineer als in het voorbeeld:
Vb.: servus fortissimus: nom sing (met superlativus) : sterkste slaaf

1. militi fortissimo
2. terram fertilissimam
3. domibus pulchrioribus (2 x)
4. dolorum acerrimorum
5. verba asperiora (2 x)
6. virtute simillima
7. impetum vehementiorem
8. victoriam facillimam
9. leonem ingentiorem
10. ramorum humiliorum
11. viris illustribus (2 x)
12. montis ardui
13. opere difficiliore
14. silvae densissimae
15. libros novissimos
16. vinum veterrimum (2 x) (N.B. De stam van vetus: oud is veter-)
17. navis dissimillima
18. spem parvam
19. piscium graciliorum
20. moris antiquissimi

Kijk na: KLIK HIER.

 

N.B. De aanvulling van de vergelijking kan op twee manieren gebeuren:
1e. met quam = dan
2e. door middel van een ablativusvorm, de zgn. ablativus comparationis = abl. van vergelijking. Zie de zinnen 1. en 2. van onderstaande oefening 2.

N.B. Let op het idiomatisch gebruik van longê + superlativus:
longe fortissimus : verreweg het dapperst.

 

Oefening 2 :
Vertaal de volgende zinnen:

1. Olympus altior est quam Parnassus.
= 2. Olympus altior est Parnasso.
3. Aqua huius fontis dulcior est quam istius, sed illlius fontis aqua omnium dulcissima est.
4. Aquam ligno graviorem, sed leviorem ferro esse apparet.
5. Hi fratres gemini longe fortissimi sunt totius exercitus, sed alter audacior, alter prudentior est.
6. Quid est melle dulcius, nive candidius, vere amoenius?
7. In via Appia multa sepulcra inveniuntur, quae clarissimorum virorum nomina perhibent.
8. Quae res est vitâ carior et morte certior?
9. Nautam valde ebrium heri in foro saltavisse audivimus.
10. Aër homini magis necessarius est pane.
11. Luce clarius est te hoc scelus gravissimum committere non potuisse.
12. In illa valle fertilissima multae villae amoenissimae inveniuntur.

Kijk na: KLIK HIER.