LIX.
Adiectivum - bijvoeglijk naamwoord:
comparativus en superlativus
Van elk bijvoeglijk naamwoord bestaat
een vergrotende en een overtreffende
trap: hoog - hoger - hoogst; duur - duurder - duurst;
klein - kleiner - kleinst. Soms gebruikt het
Nederlands liever de woorden 'meer' en 'meest':
complex (ingewikkeld) - meer complex - meest complex
(liever dan complexst).
Ook in het Latijn bestaat er van
adiectiva naast de stellende trap (positivus, bijv. altus) een vergrotende trap (altior) en een overtreffende
trap (altissimus). De
vergrotende trap heet comparativus,
de overtreffende trap superlativus.
De
comparativus en de superlativus worden verbogen, dwz
ze komen voor in het mannelijk, vrouwelijk of onzijdig
in de vijf naamvallen. De rijtjes van de comparativus:
enkelvoud |
mannelijk
|
vrouwelijk
|
onzijdig
|
|
altior
|
altior
|
altius
|
|
altioris
|
altioris
|
altioris
|
|
altiori
|
altiori
|
altiori
|
|
altiorem
|
altiorem
|
altius
|
|
altiore
|
altiore
|
altiore
|
|
|
|
|
meervoud |
altiores
|
altiores
|
altiora
|
|
altiorum
|
altiorum
|
altiorum
|
|
altioribus
|
altioribus
|
altioribus
|
|
altiores
|
altiores
|
altiora
|
|
altioribus
|
altioribus
|
altioribus
|
De verbuiging is als die van de derde
declinatie: pater, mater en corpus (zie les 38). De
vormen voor mannelijk en vrouwelijk zijn hetzelfde,
het onzijdig meervoud is op -a, nom en acc onzijdig
zijn als altijd identiek. Let wel goed op de nom en
acc sing neutrum: altius.
Lastige vorm!
Ook
de verbuiging van de superlativus is niet lastig. Je
ziet weer de uitgangen van de 1e en 2e declinatie. De
rijtjes:
enkelvoud |
mannelijk |
vrouwelijk |
onzijdig |
|
altissimus |
altissima |
altissimum |
|
altissimi |
altissimae |
altissimi |
|
altissimo |
altissimae |
altissimo |
|
altissimum |
altissimam |
altissimum |
|
altissimo |
altissima |
altissimo |
|
|
|
|
meervoud |
altissimi |
altissimae |
altissima |
|
altissimorum |
altissimarum |
altissimorum |
|
altissimis |
altissimis |
altissimis |
|
altissimos |
altissimas |
altissima |
|
altissimis |
altissimis |
altissimis |
Bijvoeglijke naamwoorden als altus - alta - altum vormen de
comparativus altior -
altius.
(N.B. pulcher, stam pulchr- vormt
de comparativus pulchrior
- pulchrius.)
Bijvoeglijke naamwoorden als fortis
- fortis - forte vormen de
comparativus fortior -
fortius.
(N.B. vehemens, stam vehement- vormt
de comparativus vehementior
- vehementius.)
altus - alta - altum vormt de superlativus
altissimus - altissima - altissimum.
fortis - fortis - forte vormt de superlativus
fortissimus - fortissima - fortissimum.
N.B.
Adiectiva op -er vormen de superlativus door -rimus
achter de nominativus te plaatsen:
acer, acris (scherp) - acrior - acerrimus
miser (ongelukkig) - miserior - miserrimus
N.B.
facilis, difficilis,
similis, dissimilis, gracilis en humilis vormen de
superlativus door -limus achter de stam min -i- te
plaatsen:
facilis (gemakkelijk) -
facilior - facillimus
difficilis (moeilijk) -
difficilior - difficillimus
similis (gelijkend) - similior - simillimus
dissimilis (ongelijk) -
dissimilior - dissimillimus
gracilis (slank) - gracilior - gracillimus
humilis (laag) - humilior - humillimus
Bij sommige adiectiva, vooral adiectiva
op -us, die voor die uitgang een -e- of -i- hebben,
heeft het Latijn een voorkeur voor een omschrijving
van comparativus en superlativus door middel van magis (meer), valde (zeer) en maxime (het meest, heel
erg):
idoneus (geschikt) - magis idoneus - maxime idoneus
ebrius (dronken) - magis ebrius - valde ebrius
(*idoneior of *ebriissimus ziet er tenslotte maar
raar uit!)
Het gebruik van de comparativus
is niet helemaal gelijk aan het gebruik van de
vergrotende trap in het Nederlands. Bekijk goed de
volgende voorbeelden:
1. Mons altior
est quam collis - Een berg is hoger dan
een heuvel / de berg is hoger dan de heuvel.
In deze zin is het gebruik zoals in het Nederlands.
2. Collis altior
est - De heuvel is behoorlijk hoog.
De heuvel is hoger, maar er staat niet hoger dan
welke andere. De weggelaten gedachte is: hoger dan
de meeste andere heuvels. Vertaal met: behoorlijk
hoog, of: vrij hoog.
3. Serius venisti
- je bent te laat gekomen.
serius is een bijwoord;
hiervoor wordt de acc sing neutrum van de
comparativus gebruikt. Net als in voorbeeld 2. staat
niet uitgedrukt: later dan wie. De weggelaten
gedachte is: later dan hoort, of later dan
afgesproken; kortom, té laat.
4. Uter fortior
est? - Wie van de twee is het dapperst?
Wanneer twee personen of zaken vergeleken worden,
gebruikt het Latijn de comparatief, waar het
Nederlands een voorkeur heeft voor de overtreffende
trap. Niet: wie van de twee is dapperder? maar: het
dapperst.
Het gebruik van de superlativus
komt ook niet helemaal overeen met het Nederlands.
Er zijn twee mogelijke interpretaties:
1. Marcus miles
fortissimus est - Marcus is de dapperste
soldaat. (Titus en Quintus zijn minder dapper.)
2. Marcus miles fortissimus
est - Marcus is een erg dappere soldaat.
(Van andere soldaten is geen sprake.)
Je beslist welke vertaling de voorkeur
verdient op grond van de kontekst. Wordt Marcus
vergeleken met veel andere soldaten, dan kies je 1.
Is er geen sprake van een vergelijking met anderen,
dan is vertaling 2. beter.
Leer
de volgende woorden:
aër,
aëris : lucht
arduus : steil; lastig
candidus : (stralend) wit
carus : dierbaar; duur
certus : zeker
difficilis : moeilijk
ebrius : dronken
ferrum : ijzer
gracilis, -is : slank
illustris, -is : doorluchtig
lignum : hout
luce clarius : zonneklaar (lett. helderder dan licht)
necessarius : noodzakelijk
nix, nivis : sneeuw
perhibêre : vermelden
prudens, -ntis : verstandig, bedachtzaam
saltare : dansen
vallis, -is : vallei
Onthoud
de woorden door associatie:
aër
> air (en)
arduus > ?
candidus > kandidaat (kandidaten voor hoge functies
als praetor en consul droegen in Rome witte toga´s);
candid (en)
carus > care (en); caro (it)
certus > certain (en); certificaat
difficilis > difficult (en)
ebrius > ebriety (en)
ferrum > non-ferro metalen
gracilis > gratieus? (< gratia)
illustris >illuster
lignum > ?
luce clarius > luce = abl van lux; clarius bijwoord
comparat van clarus
necessarius > necessary (en)
nix > neige (fa); Nivea (sneeuwwit)
perhibere > ?
prudens > prudent
saltare > salto
vallis > vallei
Oefening 1 :
Determineer als in het voorbeeld:
Vb.: servus fortissimus: nom sing (met
superlativus) : sterkste slaaf
1.
militi fortissimo
2. terram fertilissimam
3. domibus pulchrioribus (2 x)
4. dolorum acerrimorum
5. verba asperiora (2 x)
6. virtute simillima
7. impetum vehementiorem
8. victoriam facillimam
9. leonem ingentiorem
10. ramorum humiliorum
11. viris illustribus (2 x)
12. montis ardui
13. opere difficiliore
14. silvae densissimae
15. libros novissimos
16. vinum veterrimum (2 x) (N.B. De stam van vetus: oud is veter-)
17. navis dissimillima
18. spem parvam
19. piscium graciliorum
20. moris antiquissimi
Kijk
na: KLIK
HIER.
N.B.
De aanvulling van de vergelijking kan op twee manieren
gebeuren:
1e. met quam = dan
2e. door middel van een ablativusvorm, de zgn. ablativus comparationis =
abl. van vergelijking. Zie de zinnen 1. en 2. van
onderstaande oefening 2.
N.B. Let op het idiomatisch gebruik van longê + superlativus:
longe fortissimus :
verreweg het dapperst.
Oefening 2 :
Vertaal de volgende zinnen:
1.
Olympus altior est quam Parnassus.
= 2. Olympus altior est Parnasso.
3. Aqua huius fontis dulcior est quam istius, sed
illlius fontis aqua omnium dulcissima est.
4. Aquam ligno graviorem, sed leviorem ferro esse
apparet.
5. Hi fratres gemini longe fortissimi sunt totius
exercitus, sed alter audacior, alter prudentior est.
6. Quid est melle dulcius, nive candidius, vere
amoenius?
7. In via Appia multa sepulcra inveniuntur, quae
clarissimorum virorum nomina perhibent.
8. Quae res est vitâ carior et morte certior?
9. Nautam valde ebrium heri in foro saltavisse
audivimus.
10. Aër homini magis necessarius est pane.
11. Luce clarius est te hoc scelus gravissimum
committere non potuisse.
12. In illa valle fertilissima multae villae
amoenissimae inveniuntur.
Kijk
na: KLIK
HIER.
|