Claudianus: In Rufinum I

Kox volgt de tekst van de LOEB-editie van Maurice Platnauer uit 1922.

Liber I

Praefatio

Phoebeo domitus Python cum decidit arcu
     membraque Cirrhaeo fudit anhela iugo,
qui spiris tegeret montes, hauriret hiatu
     flumina, sanguineis tingeret astra iubis:
iam liber Parnasus erat nexuque soluto                   5
     coeperat erecta surgere fronde nemus
concussaeque diu spatiosis tractibus orni
     securas ventis explicuere comas
et qui vipereo spumavit saepe veneno
     Cephisos nitidis purior ibat aquis.                     10
omnis 'io Paean' regio sonat; omnia Phoebum
     rura canunt; tripodas plenior aura rotat,
auditoque procul Musarum carmine dulci
     ad Themidis coëunt antra severa dei.

Nunc alio domini telis Pythone perempto                15
     convenit ad nostram sacra caterva lyram,
qui stabilem servans Augustis fratribus orbem
     iustitia pacem, viribus arma regit.

Liber I

   Saepe mihi dubiam traxit sententia mentem,
curarent superi terras an nullus inesset
rector et incerto fluerent mortalia casu.
nam cum dispositi quaesissem foedera mundi
praescriptosque mari fines annique meatus                 5
et lucis noctisque vices: tunc omnia rebar
consilio firmata dei, qui lege moveri
sidera, qui fruges diverso tempore nasci,
qui variam Phoeben alieno iusserit igni
compleri Solemque suo, porrexerit undis                    10
litora, tellurem medio libraverit axe.
sed cum res hominum tanta caligine volvi
adspicerem laetosque diu florere nocentes
vexarique pios, rursus labefacta cadebat
relligio causaeque viam non sponte sequebar              15
alterius, vacuo quae currere semina motu
adfirmat magnumque novas per inane figuras
fortuna non arte regi, quae numina sensu
ambiguo vel nulla putat vel nescia nostri.
abstulit hunc tandem Rufini poena tumultum               20
absolvitque deos. iam non ad culmina rerum
iniustos crevisse queror; tolluntur in altum
ut lapsu graviore ruant. vos pandite vati,
Pierides, quo tanta lues eruperit ortu.

   Invidiae quondam stimulis incanduit atrox                25
Allecto, placidas late cum cerneret urbes.
protinus infernas ad limina taetra sorores
concilium deforme vocat. glomerantur in unum
innumerae pestes Erebi, quascumque sinistro
Nox genuit fetu: nutrix Discordia belli,                         30
imperiosa Fames, leto vicina Senectus
impatiensque sui Morbus Livorque secundis
anxius et scisso maerens velamine Luctus
et Timor et caeco praeceps Audacia vultu
et Luxus populator opum, quem semper adhaerens       35
infelix humili gressu comitatur Egestas,
foedaque Avaritiae complexae pectora matris
insomnes longo veniunt examine Curae.
complentur vario ferrata sedilia coetu
torvaque collectis stipatur curia monstris.                     40
Allecto stetit in mediis vulgusque tacere
iussit et obstantes in tergum reppulit angues
perque umeros errare dedit. tum corde sub imo
inclusam rabidis patefecit vocibus iram:

Vertaling r. 25-44:
   Eens werd gruwelijke Allecto witheet door steken van ergernis,
toen zij zag dat overal de steden in vredige rust waren.
Onmiddellijk roept zij haar helse zussen naar haar gore paleispoort,
als misvormde adviesraad. Bijeen verzamelen zich
de talloze plagen van de Erebus, alle plagen die de Nacht
in een onheilspellende bevalling baarde: Ruzie, de voedster van oorlog,
heerszuchtige Honger, Ouderdom, buurman van de dood,
Ziekte, die zichzelf niet kan verdragen, Afgunst, voor (andermans) voorspoed
benauwd, Rouw, treurend met gescheurde kleding,
Angst en Overmoed, roekeloos met blind gezicht,
Luxe, de vernietiger van rijkdom, met wie altijd plakkerig
ongelukkige Armoede met nederige tred meeloopt,
en hangend om de vuile nek van hun moeder Hebzucht
komen in een lange stoet
de slapeloze Zorgen.
De ijzeren banken vullen zich met de bonte groep
en de grimmige vergaderzaal is propvol met de verzamelde monsters.
Allecto stond in hun midden en beval het volk te zwijgen
en veegde de slangen weg van haar gezicht naar achteren
en liet ze over haar schouders zwalpen. Toen gaf zij de diep in haar hart
opgesloten woede vrij baan met de hondsdolle woorden:

   'Sicine tranquillo produci saecula cursu,                     45
sic fortunatas patiemur vivere gentes?
quae nova corrupit nostros clementia mores?
quo rabies innata perit? quid inania prosunt
verbera? quid facibus nequiquam cingimur atris?
heu nimis ignavae, quas Iuppiter arcet Olympo,            50
Theodosius terris. en aurea nascitur aetas,
en proles antiqua redit. Concordia, Virtus,
cumque Fide Pietas alta cervice vagantur
insignemque canunt nostra de plebe triumphum.
pro dolor! ipsa mihi liquidas delapsa per auras               55
Iustitia insultat vitiisque a stirpe recisis
elicit oppressas tenebroso carcere leges.
at nos indecores longo torpebimus aevo
omnibus eiectae regnis! agnoscite tandem
quid Furias deceat; consuetas sumite vires                    60
conventuque nefas tanto decernite dignum.
iam cupio Stygiis invadere nubibus astra,
iam flatu violare diem, laxare profundo
frena mari, fluvios ruptis inmittere ripis,
et rerum vexare fidem.'

Vertaling r. 45-65:

   'Zullen wij dulden, dat zo de eeuwen voortgaan in kalme gang,
dat zo gelukkig de volkeren leven?
Welke nieuwe mildheid heeft ons karakter bedorven?
Waar is onze aangeboren razernij gebleven? Wat hebben we nu ze niet gebruikt worden
nog aan onze zwepen? Waarom dragen wij die nutteloze gordel van zwarte fakkels?
Tuthola's, die door Juppiter worden weggehouden van de Olympus,
door Theodosius van de aarde. Kijk, een gouden tijd wordt geboren,
kijk, het oude slag van mensen keert terug! Saamhorigheid, Deugd,
Plichtsbesef en Trouw lopen overal met hoog geheven hoofd,
en zingen een glorieuze triomf over ons volk.
Wat een ellende! Rechtvaardigheid zelf glijdt door de heldere lucht en
zet mij voor gek: nu misdaden met wortel en al zijn weggesneden,
bevrijdt zij de onderdrukte wetten uit hun duistere kerker.
En zullen wij dan heel die lange tijd schandelijk verlamd zijn,
uit alle rijken verdreven? Zie eindelijk in,
wat Furiën horen te doen; spreek je gebruikelijke krachten aan
en besluit tot een schanddaad die zo'n belangrijke bijeenkomst waard is.
Ik sta te popelen om de sterren aan te vallen met Stygische wolken,
om het daglicht kapot te blazen, de breidels los te maken
van de diepe zee, rivieren tegen gebroken oevers te slingeren,
en de betrouwbare wetmatigheid van het universum pijn te doen.'

                                   Sic fata cruentum                     65
mugiit et totos serpentum erexit hiatus
noxiaque effudit concusso crine venena.
anceps motus erat vulgi. pars maxima bellum
indicit superis, pars Ditis iura veretur,
dissensuque alitur rumor: ceu murmurat alti                  70
impacata quies pelagi, cum flamine fracto
durat adhuc saevitque tumor dubiumque per aestum
lassa recedentis fluitant vestigia venti.

Vertaling r. 65-73:

Nadat zij zo gesproken had,
loeide zij bloederig en richtte de gapende muilen van de slangen helemaal op
en heur haar schuddend liet zij het verderfelijk gif in het rond spatten.
Het effect op de meute was tweeledig. Het grootste deel wil oorlog
verklaren aan de goden, een deel vreest de rechten van Dis,
en door de onenigheid wordt het rumoer gevoed: zoals van de diepe zee
de nog niet tot vrede gebrachte kalmte ruist, wanneer na het breken van de wind
de zwelling nog duurt en woedt en in een twijfelachtig kolken
de vermoeide sporen van de wijkende wind nog golven maken.

   Improba mox surgit tristi de sede Megaera,
quam penes insani fremitus animique profanus              75
error et undantes spumis furialibus irae:
non nisi quaesitum cognata caede cruorem
inlicitumve bibit, patrius quem fuderit ensis,
quem dederint fratres; haec terruit Herculis ora
et defensores terrarum polluit arcus,                             80
haec Athamanteae direxit spicula dextrae,
haec Agamemnonios inter bacchata penates
alternis lusit iugulis; hac auspice taedae
Oedipoden matri, natae iunxere Thyesten.
quae tunc horrisonis effatur talia dictis:                         85

Vertaling r. 74-85:

   Al gauw staat de kwaadaardige Megaera op van haar sombere zetel,
de meesteres van waanzinnig gejank en verdorven dwaling
van geest en woede die golft in razend schuim:
zij drinkt geen bloed dan dat wat gezocht is in familiemoord
en verboden is, dat het zwaard van een vader vergoten heeft,
dat broers hebben laten stromen; zij maakte zelfs Hercules bang
en bezoedelde de boog die de wereld beschermde,
zij richtte het wapen in de hand van Athamas,
zij ging te keer in het huis van Agamemnon
en vermaakte zich met slachting na slachting; zij was de getuige bij het huwelijk
van Oedipus met zijn moeder, van Thyestes met zijn dochter.
Zij spreekt dan als volgt met gruwelijk klinkende woorden:

   'Signa quidem, sociae, divos attollere contra
nec fas est nec posse reor; sed laedere mundum
si libet et populis commune intendere letum.
est mihi prodigium cunctis inmanius hydris,
tigride mobilius feta, violentius Austris                          90
acribus, Euripi fulvis incertius undis
Rufinus, quem prima meo de matre cadentem
suscepi gremio. parvus reptavit in isto
saepe sinu teneroque per ardua colla volutus
ubera quaesivit fletu linguisque trisulcis                        95
mollia lambentes finxerunt membra cerastae;
meque etiam tradente dolos artesque nocendi
edidicit: simulare fidem sensusque minaces
protegere et blando fraudem praetexere risu,
plenus saevitiae lucrique cupidine fervens.                    100
non Tartesiacis illum satiaret harenis
tempestas pretiosa Tagi, non stagna rubentis
aurea Pactoli; totumque exhauserit Hermum,
ardebit maiore siti. quam fallere mentes
doctus et unanimos odiis turbare sodales!                     105
talem progenies hominum si prisca tulisset,
Perithoum fugeret Theseus, offensus Orestem
desereret Pylades, odisset Castora Pollux.
ipsa quidem vinci fateor rapidoque magistram
praevenit ingenio; nec plus sermone morabor:               110
solus habet scelerum quidquid possedimus omnes.
hunc ego, si vestrae res est accommoda turbae,
regalem ad summi producam principis aulam.
sit licet ipse Numa gravior, sit denique Minos,
cedet et insidiis nostri flectetur alumni.'                         115

Vertaling r. 86-115:
   De wapens opnemen, vriendinnen, tegen de goden
is niet geoorloofd en, denk ik, ook niet mogelijk; maar wel kunnen we de wereld pijn doen,
als we willen, en de volkeren laten delen in de dood.
Ik heb een monster, woester dan alle hydra's,
sneller dan een tijgerin met welpen, woedender dan felle stormen,
verraderlijker dan het gele water van de Euripus,
Rufinus, die ik als eerste toen hij uit zijn moeder viel
op mijn schoot tilde. Vaak kroop het kleintje in
mijn omarming en met zijn armpjes hoog om mijn nek
zocht hij met kinderlijk gehuil mijn tieten, en mijn hoornadders
gaven vorm aan zijn zachte ledematen, likkend met hun drievorkige tongen.
...

   Orantem sequitur clamor cunctaeque profanas
porrexere manus inventaque tristia laudant.
illa ubi caeruleo vestes conexuit angue
nodavitque adamante comas, Phlegethonta sonorum
poscit et ambusto flagrantis ab aggere ripae                   120
ingentem piceo succendit gurgite pinum
pigraque veloces per Tartara concutit alas.

Vertaling r. 116-122:
...

   Est locus extremum pandit qua Gallia litus
Oceani praetentus aquis, ubi fertur Ulixes
sanguine libato populum movisse silentem.                    125
illic umbrarum tenui stridore volantum
flebilis auditur questus; simulacra coloni
pallida defunctasque vident migrare figuras.
hinc dea prosiluit Phoebique egressa serenos
infecit radios ululatuque aethera rupit                            130
terrifico: sensit ferale Britannia murmur
et Senonum quatit arva fragor revolutaque Tethys
substitit et Rhenus proiecta torpuit urna.
tunc in canitiem mutatis sponte colubris
longaevum mentita senem rugisque severas                  135
persulcata genas et ficto languida passu
invadit muros Elusae, notissima dudum
tecta petens, oculisque diu liventibus haesit
peiorem mirata virum; tum talia fatur:
   
   'Otia te, Rufine, iuvant frustraque iuventae                  140
consumis florem patriis inglorius arvis?
heu nescis quid fata tibi, quid sidera debent,
quid Fortuna parat: toto dominabere mundo,
si parere velis! artus ne sperne seniles!
namque mihi magicae vires aevique futuri                      145
praescius ardor inest; novi quo Thessala cantu
eripiat lunare iubar, quid signa sagacis
Aegypti valeant, qua gens Chaldaea vocatis
imperet arte deis, nec me latuere fluentes
arboribus suci funestarumque potestas                           150
herbarum, quidquid letali gramine pollens
Caucasus et Scythicae vernant in crimina rupes,
quas legit Medea ferox et callida Circe.
saepius horrendos Manes sacrisque citavi
nocturnis Hecaten et condita funera traxi                        155
carminibus victura meis, multosque canendo,
quamvis Parcarum restarent fila, peremi.
ire vagas quercus et fulmen stare coegi
versaque non prono curvavi flumina lapsu
in fontes reditura suos. ne vana locutum                         160
me fortasse putes, mutatos cerne penates.'
dixerat, et niveae (mirum!) coepere columnae
ditari subitoque trabes lucere metallo.

   Inlecebris capitur, nimiumque elatus avaro
pascitur aspectu. sic rex ad prima tumebat                      165
Maeonius, pulchro cum verteret omnia tactu;
sed postquam riguisse dapes fulvamque revinctos
in glaciem vidit latices, tum munus acerbum
sensit et inviso votum damnavit in auro.
ergo animi victus 'sequimur quocumque vocabis,             170
seu tu vir seu numen' ait, patriaque relicta
Eoas Furiae iussu tendebat ad arces,
instabilesque olim Symplegadas et freta remis
incluta Thessalicis, celsa qua Bosporos urbe
splendet et Odrysiis Asiam discriminat oris.                     175
ut longum permensus iter ductusque maligno
stamine fatorum claram subrepsit in aulam,
ilicet ambitio nasci, discedere rectum,
uenum cuncta dari. profert arcana, clientes
fallit et ambitos a principe uendit honores.                      180
ingeminat crimen, commoti pectoris ignem
nutrit et exiguum stimulando uulnus acerbat.
ac uelut innumeros amnes accedere Nereus
nescit et undantem quamuis hinc hauriat Histrum,
hinc bibat aestiuum septeno gurgite Nilum,                     185
par semper similisque manet: sic fluctibus auri
expleri calor ille nequit. cuicumque monile
contexture gemmis aut praedia culta fuissent,
Rufino populandus erat, dominoque parabat
exitium fecundus ager; metuenda colonis                        190
fertilitas; laribus pellit, detrudit auitis
finibus; aut aufert uiuis aut occupat heres.
congestae cumulantur opes orbisque ruinas
accipit una domus; populi seruire coacti
plenaque priuato succumbunt oppida regno.                     195
quo, uaesane, ruis? teneas utrumque licebit
Oceanum, laxet rutilos tibi Lydia fontes,
iungantur solium Croesi Cyrique tiaras,
numquam diues eris, numquam satiabere quaestu.
semper inops quicumque cupit. contentus honesto            200
Fabricius paruo spernebat munera regum
sudabatque graui consul Serranus aratro
et casa pugnaces Curios angusta tegebat.
haec mihi paupertas opulentior, haec mihi tecta
culminibus maiora tuis. ibi quaerit inanes                         205
luxuries nocitura cibos: hic donat inemptas
terra dapes. rapiunt Tyrios ibi uellera fucos
et picturatae saturantur murice uestes;
hic radiant flores et prati uiua uoluptas
ingenio uariata suo. fulgentibus illic                                 210
surgunt strata toris; hic mollis panditur herba
sollicitum curis non abruptura soporem.
turba salutantum latas ibi perstrepit aedes;
hic auium cantus, labentis murmura riui.
uiuitur exiguo melius; natura beatis                                 215
omnibus esse dedit, si quis cognouerit uti.
haec si nota forent, frueremur simplice cultu,
classica non gemerent, non stridula fraxinus iret,
non uentus quateret puppes, non machina muros.
crescebat scelerata sitis praedaeque recentis                    220
incestus flagrabat amor, nullusque petendi
cogendiue pudor: crebris periuria nectit
blanditiis; sociat perituro foedere dextras.
si semel e tantis poscenti quisque negasset,
effera praetumido quatiebat corda furore.                        225
quae sic Gaetuli iaculo percussa leaena
aut Hyrcana premens raptorem belua partus
aut serpens calcata furit? iurata deorum
maiestas teritur; nusquam reuerentia mensae.
non coniunx, non ipse simul, non pignora caesa               230
sufficiunt odiis; non extinxisse propinquos,
non notos egisse sat est; excindere ciues
funditus et nomen gentis delere laborat.
nec celeri perimit leto; crudelibus ante
suppliciis fruitur; cruciatus, uincla, tenebras                    235
dilato mucrone parat. pro saeuior ense
parcendi rabies concessaque uita dolori!
mors adeone parum? causis fallacibus instat,
arguit attonitos se iudice. cetera segnis,
ad facinus uelox, penitus regione remotas                       240
inpiger ire uias: non illum Sirius ardens
brumaue Riphaeo stridens Aquilone retardat
effera torquebant auidae praecordia curae,
effugeret ne quis gladios neu perderet ullum
Augusto miserante nefas. non flectitur annis,                   245
non aetate labat: iuuenum rorantia colla
ante patrum uultus stricta cecidere securi;
ibat grandaeuus nato moriente superstes
post trabeas exul. quis prodere tanta relatu
funera, quis caedes possit deflere nefandas?                    250
quid tale inmanes umquam gessisse feruntur
uel Sinis Isthmiaca pinu uel rupe profunda
Sciron uel Phalaris tauro uel carcere Sulla?
o mites Diomedis equi, Busiridis arae
clementes! iam, Cinna, pius, iam, Spartace, lenis             255
Rufino conlatus eris! deiecerat omnes
occultis odiis terror tacitique sepultos
suspirant gemitus indignarique uerentur.
at non magnanimi uirtus Stilichonis eodem
fracta metu; solus medio sed turbine rerum                     260
contra letiferos rictus contraque rapacem
mouit tela feram, uolucris non praepete cursu
uectus equi, non Pegaseis adiutus habenis.
hic cunctis optata quies, hic sola pericli
turris erat clipeusque trucem proiectus in hostem,            265
hic profugis sedes aduersaque signa furori,
seruandis hic castra bonis. hucusque minatus
haerebat retroque fuga cedebat inerti:
haud secus hiberno tumidus cum uertice torrens
saxa rotat uoluitque nemus pontesque reuellit,                 270
frangitur obiectu scopuli quaerensque meatum
spumat et inlisa montem circumtonat unda.
qua dignum te laude feram, qui paene ruenti
lapsuroque tuos umeros obieceris orbi?
te nobis, trepidae sidus ceu dulce carinae,                        275
ostendere dei, geminis quae lassa procellis
tunditur et uicto trahitur iam caeca magistro.
Inachius rubro perhibetur in aequore Perseus.
Neptuni domuisse pecus, sed tutior alis:
te non pinna uehit; rigida cum Gorgone Perseus:              280
tu non uipereo defensus crine Medusae;
illum uilis amor suspensae uirginis egit:
te Romana salus. taceat superata uetustas,
Herculeos conferre tuis iam desinat actus.
una Cleonaeum pascebat silua leonem;                            285
Arcadiae saltum uastabat dentibus unum
saeuus aper, tuque, o conpressa matre rebellis,
non ultra Libyae fines, Antaee, nocebas
solaque fulmineo resonabat Creta iuuenco
Lernaeamque uirens obsederat hydra paludem.                290
hoc monstrum non una palus, non una tremebat
insula, sed Latia quidquid dicione subactum
diuidit a primis Gangen horrebat Hiberis.
hoc neque Geryones triplex nec turbidus Orci
ianitor aequabit nec si concurrat in unum                         295
uis hydrae Scyllaeque fames et flamma Chimaerae.
certamen sublime diu, sed moribus inpar,
uirtutum scelerumque fuit. iugulare minatur,
tu prohibes; ditem spoliat, tu reddis egenti.
eruit, instauras; accendit proelia, uincis.                          300
ac, uelut infecto morbus crudescere caelo
incipiens primos pecudum depascitur artus,
mox populos urbesque rapit uentisque perustis
corruptos Stygiam pestem desudat in amnes,
sic auidus praedo iam non per singula saeuit,                   305
sed sceptris inferre minas omnique perempto
milite Romanas ardet prosternere uires.
iamque Getas Histrumque mouet Scythiamque receptat
auxilio traditque suas hostilibus armis
reliquias. mixtis descendit Sarmata Dacis,                        310
et qui cornipedes in pocula uulnerat audax
Massagetes caesamque bibens Maeotin Alanus
membraque qui ferro gaudet pinxisse Gelonus,
Rufino collecta manus. uetat ille domari
innectitque moras et congrua tempora differt.                   315
nam tua cum Geticas strauisset dextra cateruas,
ulta ducis socii letum, parsque una maneret
debilior facilisque capi, tunc inpius ille
proditor imperii coniuratusque Getarum
distulit instantes eluso principe pugnas,                            320
Hunorum laturus opem, quos adfore bello
norat et inuisis mox se coniungere castris.
est genus extremos Scythiae uergentis in ortus
trans gelidum Tanain, quo non famosius ullum
Arctos alit. turpes habitus obscaenaque uisu                      325
corpora; mens duro numquam cessura labori;
praeda cibus, uitanda Ceres, frontemque secari
ludus et occisos pulchrum iurare parentes.
nec plus nubigenas duplex natura biformes
cognatis aptauit equis: acerrima nullo                               330
ordine mobilitas insperatique recursus.
quos tamen inpauidus contra spumantis ad Hebri
tendis aquas, sic ante tubas aciemque precatus:
'Mauors. nubifero seu tu procumbis in Haemo
seu te cana gelu Rhodope seu remige Medo                       335
sollicitatus Athos seu caligantia nigris
ilicibus Pangaea tenent, accingere mecum
et Thracas defende tuos. si laetior adsit
gloria, uestita spoliis donabere quercu.'
audiit illa pater scopulisque niualibus Haemi                       340
surgit et hortatur celeres clamore ministros:
'fer galeam, Bellona, mihi nexusque rotarum
tende, Pauor. frenet rapidos Formido iugales.
festinas urgete manus. meus ecce paratur
ad bellum Stilicho. qui me de more tropaeis                       345
ditat et hostiles suspendit in arbore cristas.
communes sonipes litui, communia nobis
signa canunt iunctoque sequor tentoria curru.'
sic fatus campo insiluit lateque fugatas
hine Stilicho turmas, illinc Gradiuus agebant                      350
et clipeis et mole pares: stat cassis utrique
sidereis hirsuta iubis loricaque cursu
aestuat et largo satiatur uulnere cornus.
acrior interea uoto multisque Megaera
luxuriata malis maestam deprendit in arce                         355
Iustitiam diroque prior sic ore lacessit:
'en tibi prisca quies renouataque saecula rursus,
ut rebare, uigent! en nostra potentia cessit
nec locus est usquam Furiis! huc lumina flecte.
aspice barbaricis iaceant quot moenia flammis,                  360
quas mihi Rufinus strages quantumque cruoris
praebeat et quantis epulentur caedibus hydri.
linque homines sortemque meam, pete sidera, notis
autumni te redde plagis, qua uergit in Austrum
Signifer: aestiuo sedes uicina Leoni                                   365
iam pridem gelidaeque uacant confinia Librae.
atque utinam per magna sequi conuexa liceret!'
diua refert: 'non ulterius bacchabere demens.
iam poenas tuus iste dabit, iam debitus ultor
inminet, et terras qui nunc ipsumque fatigat                       370
aethera nec uili moriens condetur harena.
iamque aderit laeto promissus Honorius aeuo
nec forti genitore minor nec fratre corusco,
qui subiget Medos, qui cuspide proteret Indos.
sub iuga uenturi reges; calcabitur asper                             375
Phasis equo pontemque pati cogetur Araxes,
tuque simul grauibus ferri religata catenis
expellere die debellatasque draconum
tonsa comas imo barathri claudere recessu.
tum tellus communis erit, tum limite nullo                          380
discernetur ager; nec uomere sulcus obunco
findetur: subitis messor gaudebit aristis.
rorabunt querceta fauis; stagnantia passim
uina fluent oleumque lacus; nec murice tinctis
uelleribus quaeretur honos, sed sponte rubebunt                 385
attonito pastore greges pontumque per omnem
ridebunt uirides gemmis nascentibus algae.'