Claudianus:
In Rufinum I Kox volgt de tekst van de LOEB-editie van Maurice Platnauer uit 1922. Liber I Praefatio Phoebeo domitus Python cum decidit arcu membraque Cirrhaeo fudit anhela iugo, qui spiris tegeret montes, hauriret hiatu flumina, sanguineis tingeret astra iubis: iam liber Parnasus erat nexuque soluto 5 coeperat erecta surgere fronde nemus concussaeque diu spatiosis tractibus orni securas ventis explicuere comas et qui vipereo spumavit saepe veneno Cephisos nitidis purior ibat aquis. 10 omnis 'io Paean' regio sonat; omnia Phoebum rura canunt; tripodas plenior aura rotat, auditoque procul Musarum carmine dulci ad Themidis coëunt antra severa dei. Nunc alio domini telis Pythone perempto 15 convenit ad nostram sacra caterva lyram, qui stabilem servans Augustis fratribus orbem iustitia pacem, viribus arma regit. Liber I Saepe mihi dubiam traxit sententia mentem, curarent superi terras an nullus inesset rector et incerto fluerent mortalia casu. nam cum dispositi quaesissem foedera mundi praescriptosque mari fines annique meatus 5 et lucis noctisque vices: tunc omnia rebar consilio firmata dei, qui lege moveri sidera, qui fruges diverso tempore nasci, qui variam Phoeben alieno iusserit igni compleri Solemque suo, porrexerit undis 10 litora, tellurem medio libraverit axe. sed cum res hominum tanta caligine volvi adspicerem laetosque diu florere nocentes vexarique pios, rursus labefacta cadebat relligio causaeque viam non sponte sequebar 15 alterius, vacuo quae currere semina motu adfirmat magnumque novas per inane figuras fortuna non arte regi, quae numina sensu ambiguo vel nulla putat vel nescia nostri. abstulit hunc tandem Rufini poena tumultum 20 absolvitque deos. iam non ad culmina rerum iniustos crevisse queror; tolluntur in altum ut lapsu graviore ruant. vos pandite vati, Pierides, quo tanta lues eruperit ortu. Invidiae quondam stimulis incanduit atrox 25 Allecto, placidas late cum cerneret urbes. protinus infernas ad limina taetra sorores concilium deforme vocat. glomerantur in unum innumerae pestes Erebi, quascumque sinistro Nox genuit fetu: nutrix Discordia belli, 30 imperiosa Fames, leto vicina Senectus impatiensque sui Morbus Livorque secundis anxius et scisso maerens velamine Luctus et Timor et caeco praeceps Audacia vultu et Luxus populator opum, quem semper adhaerens 35 infelix humili gressu comitatur Egestas, foedaque Avaritiae complexae pectora matris insomnes longo veniunt examine Curae. complentur vario ferrata sedilia coetu torvaque collectis stipatur curia monstris. 40 Allecto stetit in mediis vulgusque tacere iussit et obstantes in tergum reppulit angues perque umeros errare dedit. tum corde sub imo inclusam rabidis patefecit vocibus iram: Vertaling r. 25-44: Eens werd gruwelijke Allecto witheet door steken van ergernis, toen zij zag dat overal de steden in vredige rust waren. Onmiddellijk roept zij haar helse zussen naar haar gore paleispoort, als misvormde adviesraad. Bijeen verzamelen zich de talloze plagen van de Erebus, alle plagen die de Nacht in een onheilspellende bevalling baarde: Ruzie, de voedster van oorlog, heerszuchtige Honger, Ouderdom, buurman van de dood, Ziekte, die zichzelf niet kan verdragen, Afgunst, voor (andermans) voorspoed benauwd, Rouw, treurend met gescheurde kleding, Angst en Overmoed, roekeloos met blind gezicht, Luxe, de vernietiger van rijkdom, met wie altijd plakkerig ongelukkige Armoede met nederige tred meeloopt, en hangend om de vuile nek van hun moeder Hebzucht komen in een lange stoet de slapeloze Zorgen. De ijzeren banken vullen zich met de bonte groep en de grimmige vergaderzaal is propvol met de verzamelde monsters. Allecto stond in hun midden en beval het volk te zwijgen en veegde de slangen weg van haar gezicht naar achteren en liet ze over haar schouders zwalpen. Toen gaf zij de diep in haar hart opgesloten woede vrij baan met de hondsdolle woorden: 'Sicine tranquillo produci saecula cursu, 45 sic fortunatas patiemur vivere gentes? quae nova corrupit nostros clementia mores? quo rabies innata perit? quid inania prosunt verbera? quid facibus nequiquam cingimur atris? heu nimis ignavae, quas Iuppiter arcet Olympo, 50 Theodosius terris. en aurea nascitur aetas, en proles antiqua redit. Concordia, Virtus, cumque Fide Pietas alta cervice vagantur insignemque canunt nostra de plebe triumphum. pro dolor! ipsa mihi liquidas delapsa per auras 55 Iustitia insultat vitiisque a stirpe recisis elicit oppressas tenebroso carcere leges. at nos indecores longo torpebimus aevo omnibus eiectae regnis! agnoscite tandem quid Furias deceat; consuetas sumite vires 60 conventuque nefas tanto decernite dignum. iam cupio Stygiis invadere nubibus astra, iam flatu violare diem, laxare profundo frena mari, fluvios ruptis inmittere ripis, et rerum vexare fidem.' Vertaling r. 45-65: 'Zullen wij dulden, dat zo de eeuwen voortgaan in kalme gang, dat zo gelukkig de volkeren leven? Welke nieuwe mildheid heeft ons karakter bedorven? Waar is onze aangeboren razernij gebleven? Wat hebben we nu ze niet gebruikt worden nog aan onze zwepen? Waarom dragen wij die nutteloze gordel van zwarte fakkels? Tuthola's, die door Juppiter worden weggehouden van de Olympus, door Theodosius van de aarde. Kijk, een gouden tijd wordt geboren, kijk, het oude slag van mensen keert terug! Saamhorigheid, Deugd, Plichtsbesef en Trouw lopen overal met hoog geheven hoofd, en zingen een glorieuze triomf over ons volk. Wat een ellende! Rechtvaardigheid zelf glijdt door de heldere lucht en zet mij voor gek: nu misdaden met wortel en al zijn weggesneden, bevrijdt zij de onderdrukte wetten uit hun duistere kerker. En zullen wij dan heel die lange tijd schandelijk verlamd zijn, uit alle rijken verdreven? Zie eindelijk in, wat Furiën horen te doen; spreek je gebruikelijke krachten aan en besluit tot een schanddaad die zo'n belangrijke bijeenkomst waard is. Ik sta te popelen om de sterren aan te vallen met Stygische wolken, om het daglicht kapot te blazen, de breidels los te maken van de diepe zee, rivieren tegen gebroken oevers te slingeren, en de betrouwbare wetmatigheid van het universum pijn te doen.' Sic fata cruentum 65 mugiit et totos serpentum erexit hiatus noxiaque effudit concusso crine venena. anceps motus erat vulgi. pars maxima bellum indicit superis, pars Ditis iura veretur, dissensuque alitur rumor: ceu murmurat alti 70 impacata quies pelagi, cum flamine fracto durat adhuc saevitque tumor dubiumque per aestum lassa recedentis fluitant vestigia venti. Vertaling r. 65-73: Nadat zij zo gesproken had, loeide zij bloederig en richtte de gapende muilen van de slangen helemaal op en heur haar schuddend liet zij het verderfelijk gif in het rond spatten. Het effect op de meute was tweeledig. Het grootste deel wil oorlog verklaren aan de goden, een deel vreest de rechten van Dis, en door de onenigheid wordt het rumoer gevoed: zoals van de diepe zee de nog niet tot vrede gebrachte kalmte ruist, wanneer na het breken van de wind de zwelling nog duurt en woedt en in een twijfelachtig kolken de vermoeide sporen van de wijkende wind nog golven maken. Improba mox surgit tristi de sede Megaera, quam penes insani fremitus animique profanus 75 error et undantes spumis furialibus irae: non nisi quaesitum cognata caede cruorem inlicitumve bibit, patrius quem fuderit ensis, quem dederint fratres; haec terruit Herculis ora et defensores terrarum polluit arcus, 80 haec Athamanteae direxit spicula dextrae, haec Agamemnonios inter bacchata penates alternis lusit iugulis; hac auspice taedae Oedipoden matri, natae iunxere Thyesten. quae tunc horrisonis effatur talia dictis: 85 Vertaling r. 74-85: Al gauw staat de kwaadaardige Megaera op van haar sombere zetel, de meesteres van waanzinnig gejank en verdorven dwaling van geest en woede die golft in razend schuim: zij drinkt geen bloed dan dat wat gezocht is in familiemoord en verboden is, dat het zwaard van een vader vergoten heeft, dat broers hebben laten stromen; zij maakte zelfs Hercules bang en bezoedelde de boog die de wereld beschermde, zij richtte het wapen in de hand van Athamas, zij ging te keer in het huis van Agamemnon en vermaakte zich met slachting na slachting; zij was de getuige bij het huwelijk van Oedipus met zijn moeder, van Thyestes met zijn dochter. Zij spreekt dan als volgt met gruwelijk klinkende woorden: 'Signa quidem, sociae, divos attollere contra nec fas est nec posse reor; sed laedere mundum si libet et populis commune intendere letum. est mihi prodigium cunctis inmanius hydris, tigride mobilius feta, violentius Austris 90 acribus, Euripi fulvis incertius undis Rufinus, quem prima meo de matre cadentem suscepi gremio. parvus reptavit in isto saepe sinu teneroque per ardua colla volutus ubera quaesivit fletu linguisque trisulcis 95 mollia lambentes finxerunt membra cerastae; meque etiam tradente dolos artesque nocendi edidicit: simulare fidem sensusque minaces protegere et blando fraudem praetexere risu, plenus saevitiae lucrique cupidine fervens. 100 non Tartesiacis illum satiaret harenis tempestas pretiosa Tagi, non stagna rubentis aurea Pactoli; totumque exhauserit Hermum, ardebit maiore siti. quam fallere mentes doctus et unanimos odiis turbare sodales! 105 talem progenies hominum si prisca tulisset, Perithoum fugeret Theseus, offensus Orestem desereret Pylades, odisset Castora Pollux. ipsa quidem vinci fateor rapidoque magistram praevenit ingenio; nec plus sermone morabor: 110 solus habet scelerum quidquid possedimus omnes. hunc ego, si vestrae res est accommoda turbae, regalem ad summi producam principis aulam. sit licet ipse Numa gravior, sit denique Minos, cedet et insidiis nostri flectetur alumni.' 115 Vertaling r. 86-115: De wapens opnemen, vriendinnen, tegen de goden is niet geoorloofd en, denk ik, ook niet mogelijk; maar wel kunnen we de wereld pijn doen, als we willen, en de volkeren laten delen in de dood. Ik heb een monster, woester dan alle hydra's, sneller dan een tijgerin met welpen, woedender dan felle stormen, verraderlijker dan het gele water van de Euripus, Rufinus, die ik als eerste toen hij uit zijn moeder viel op mijn schoot tilde. Vaak kroop het kleintje in mijn omarming en met zijn armpjes hoog om mijn nek zocht hij met kinderlijk gehuil mijn tieten, en mijn hoornadders gaven vorm aan zijn zachte ledematen, likkend met hun drievorkige tongen. ... Orantem sequitur clamor cunctaeque profanas porrexere manus inventaque tristia laudant. illa ubi caeruleo vestes conexuit angue nodavitque adamante comas, Phlegethonta sonorum poscit et ambusto flagrantis ab aggere ripae 120 ingentem piceo succendit gurgite pinum pigraque veloces per Tartara concutit alas. Vertaling r. 116-122: ... Est locus extremum pandit qua Gallia litus Oceani praetentus aquis, ubi fertur Ulixes sanguine libato populum movisse silentem. 125 illic umbrarum tenui stridore volantum flebilis auditur questus; simulacra coloni pallida defunctasque vident migrare figuras. hinc dea prosiluit Phoebique egressa serenos infecit radios ululatuque aethera rupit 130 terrifico: sensit ferale Britannia murmur et Senonum quatit arva fragor revolutaque Tethys substitit et Rhenus proiecta torpuit urna. tunc in canitiem mutatis sponte colubris longaevum mentita senem rugisque severas 135 persulcata genas et ficto languida passu invadit muros Elusae, notissima dudum tecta petens, oculisque diu liventibus haesit peiorem mirata virum; tum talia fatur: 'Otia te, Rufine, iuvant frustraque iuventae 140 consumis florem patriis inglorius arvis? heu nescis quid fata tibi, quid sidera debent, quid Fortuna parat: toto dominabere mundo, si parere velis! artus ne sperne seniles! namque mihi magicae vires aevique futuri 145 praescius ardor inest; novi quo Thessala cantu eripiat lunare iubar, quid signa sagacis Aegypti valeant, qua gens Chaldaea vocatis imperet arte deis, nec me latuere fluentes arboribus suci funestarumque potestas 150 herbarum, quidquid letali gramine pollens Caucasus et Scythicae vernant in crimina rupes, quas legit Medea ferox et callida Circe. saepius horrendos Manes sacrisque citavi nocturnis Hecaten et condita funera traxi 155 carminibus victura meis, multosque canendo, quamvis Parcarum restarent fila, peremi. ire vagas quercus et fulmen stare coegi versaque non prono curvavi flumina lapsu in fontes reditura suos. ne vana locutum 160 me fortasse putes, mutatos cerne penates.' dixerat, et niveae (mirum!) coepere columnae ditari subitoque trabes lucere metallo. Inlecebris capitur, nimiumque elatus avaro pascitur aspectu. sic rex ad prima tumebat 165 Maeonius, pulchro cum verteret omnia tactu; sed postquam riguisse dapes fulvamque revinctos in glaciem vidit latices, tum munus acerbum sensit et inviso votum damnavit in auro. ergo animi victus 'sequimur quocumque vocabis, 170 seu tu vir seu numen' ait, patriaque relicta Eoas Furiae iussu tendebat ad arces, instabilesque olim Symplegadas et freta remis incluta Thessalicis, celsa qua Bosporos urbe splendet et Odrysiis Asiam discriminat oris. 175 ut longum permensus iter ductusque maligno stamine fatorum claram subrepsit in aulam, ilicet ambitio nasci, discedere rectum, uenum cuncta dari. profert arcana, clientes fallit et ambitos a principe uendit honores. 180 ingeminat crimen, commoti pectoris ignem nutrit et exiguum stimulando uulnus acerbat. ac uelut innumeros amnes accedere Nereus nescit et undantem quamuis hinc hauriat Histrum, hinc bibat aestiuum septeno gurgite Nilum, 185 par semper similisque manet: sic fluctibus auri expleri calor ille nequit. cuicumque monile contexture gemmis aut praedia culta fuissent, Rufino populandus erat, dominoque parabat exitium fecundus ager; metuenda colonis 190 fertilitas; laribus pellit, detrudit auitis finibus; aut aufert uiuis aut occupat heres. congestae cumulantur opes orbisque ruinas accipit una domus; populi seruire coacti plenaque priuato succumbunt oppida regno. 195 quo, uaesane, ruis? teneas utrumque licebit Oceanum, laxet rutilos tibi Lydia fontes, iungantur solium Croesi Cyrique tiaras, numquam diues eris, numquam satiabere quaestu. semper inops quicumque cupit. contentus honesto 200 Fabricius paruo spernebat munera regum sudabatque graui consul Serranus aratro et casa pugnaces Curios angusta tegebat. haec mihi paupertas opulentior, haec mihi tecta culminibus maiora tuis. ibi quaerit inanes 205 luxuries nocitura cibos: hic donat inemptas terra dapes. rapiunt Tyrios ibi uellera fucos et picturatae saturantur murice uestes; hic radiant flores et prati uiua uoluptas ingenio uariata suo. fulgentibus illic 210 surgunt strata toris; hic mollis panditur herba sollicitum curis non abruptura soporem. turba salutantum latas ibi perstrepit aedes; hic auium cantus, labentis murmura riui. uiuitur exiguo melius; natura beatis 215 omnibus esse dedit, si quis cognouerit uti. haec si nota forent, frueremur simplice cultu, classica non gemerent, non stridula fraxinus iret, non uentus quateret puppes, non machina muros. crescebat scelerata sitis praedaeque recentis 220 incestus flagrabat amor, nullusque petendi cogendiue pudor: crebris periuria nectit blanditiis; sociat perituro foedere dextras. si semel e tantis poscenti quisque negasset, effera praetumido quatiebat corda furore. 225 quae sic Gaetuli iaculo percussa leaena aut Hyrcana premens raptorem belua partus aut serpens calcata furit? iurata deorum maiestas teritur; nusquam reuerentia mensae. non coniunx, non ipse simul, non pignora caesa 230 sufficiunt odiis; non extinxisse propinquos, non notos egisse sat est; excindere ciues funditus et nomen gentis delere laborat. nec celeri perimit leto; crudelibus ante suppliciis fruitur; cruciatus, uincla, tenebras 235 dilato mucrone parat. pro saeuior ense parcendi rabies concessaque uita dolori! mors adeone parum? causis fallacibus instat, arguit attonitos se iudice. cetera segnis, ad facinus uelox, penitus regione remotas 240 inpiger ire uias: non illum Sirius ardens brumaue Riphaeo stridens Aquilone retardat effera torquebant auidae praecordia curae, effugeret ne quis gladios neu perderet ullum Augusto miserante nefas. non flectitur annis, 245 non aetate labat: iuuenum rorantia colla ante patrum uultus stricta cecidere securi; ibat grandaeuus nato moriente superstes post trabeas exul. quis prodere tanta relatu funera, quis caedes possit deflere nefandas? 250 quid tale inmanes umquam gessisse feruntur uel Sinis Isthmiaca pinu uel rupe profunda Sciron uel Phalaris tauro uel carcere Sulla? o mites Diomedis equi, Busiridis arae clementes! iam, Cinna, pius, iam, Spartace, lenis 255 Rufino conlatus eris! deiecerat omnes occultis odiis terror tacitique sepultos suspirant gemitus indignarique uerentur. at non magnanimi uirtus Stilichonis eodem fracta metu; solus medio sed turbine rerum 260 contra letiferos rictus contraque rapacem mouit tela feram, uolucris non praepete cursu uectus equi, non Pegaseis adiutus habenis. hic cunctis optata quies, hic sola pericli turris erat clipeusque trucem proiectus in hostem, 265 hic profugis sedes aduersaque signa furori, seruandis hic castra bonis. hucusque minatus haerebat retroque fuga cedebat inerti: haud secus hiberno tumidus cum uertice torrens saxa rotat uoluitque nemus pontesque reuellit, 270 frangitur obiectu scopuli quaerensque meatum spumat et inlisa montem circumtonat unda. qua dignum te laude feram, qui paene ruenti lapsuroque tuos umeros obieceris orbi? te nobis, trepidae sidus ceu dulce carinae, 275 ostendere dei, geminis quae lassa procellis tunditur et uicto trahitur iam caeca magistro. Inachius rubro perhibetur in aequore Perseus. Neptuni domuisse pecus, sed tutior alis: te non pinna uehit; rigida cum Gorgone Perseus: 280 tu non uipereo defensus crine Medusae; illum uilis amor suspensae uirginis egit: te Romana salus. taceat superata uetustas, Herculeos conferre tuis iam desinat actus. una Cleonaeum pascebat silua leonem; 285 Arcadiae saltum uastabat dentibus unum saeuus aper, tuque, o conpressa matre rebellis, non ultra Libyae fines, Antaee, nocebas solaque fulmineo resonabat Creta iuuenco Lernaeamque uirens obsederat hydra paludem. 290 hoc monstrum non una palus, non una tremebat insula, sed Latia quidquid dicione subactum diuidit a primis Gangen horrebat Hiberis. hoc neque Geryones triplex nec turbidus Orci ianitor aequabit nec si concurrat in unum 295 uis hydrae Scyllaeque fames et flamma Chimaerae. certamen sublime diu, sed moribus inpar, uirtutum scelerumque fuit. iugulare minatur, tu prohibes; ditem spoliat, tu reddis egenti. eruit, instauras; accendit proelia, uincis. 300 ac, uelut infecto morbus crudescere caelo incipiens primos pecudum depascitur artus, mox populos urbesque rapit uentisque perustis corruptos Stygiam pestem desudat in amnes, sic auidus praedo iam non per singula saeuit, 305 sed sceptris inferre minas omnique perempto milite Romanas ardet prosternere uires. iamque Getas Histrumque mouet Scythiamque receptat auxilio traditque suas hostilibus armis reliquias. mixtis descendit Sarmata Dacis, 310 et qui cornipedes in pocula uulnerat audax Massagetes caesamque bibens Maeotin Alanus membraque qui ferro gaudet pinxisse Gelonus, Rufino collecta manus. uetat ille domari innectitque moras et congrua tempora differt. 315 nam tua cum Geticas strauisset dextra cateruas, ulta ducis socii letum, parsque una maneret debilior facilisque capi, tunc inpius ille proditor imperii coniuratusque Getarum distulit instantes eluso principe pugnas, 320 Hunorum laturus opem, quos adfore bello norat et inuisis mox se coniungere castris. est genus extremos Scythiae uergentis in ortus trans gelidum Tanain, quo non famosius ullum Arctos alit. turpes habitus obscaenaque uisu 325 corpora; mens duro numquam cessura labori; praeda cibus, uitanda Ceres, frontemque secari ludus et occisos pulchrum iurare parentes. nec plus nubigenas duplex natura biformes cognatis aptauit equis: acerrima nullo 330 ordine mobilitas insperatique recursus. quos tamen inpauidus contra spumantis ad Hebri tendis aquas, sic ante tubas aciemque precatus: 'Mauors. nubifero seu tu procumbis in Haemo seu te cana gelu Rhodope seu remige Medo 335 sollicitatus Athos seu caligantia nigris ilicibus Pangaea tenent, accingere mecum et Thracas defende tuos. si laetior adsit gloria, uestita spoliis donabere quercu.' audiit illa pater scopulisque niualibus Haemi 340 surgit et hortatur celeres clamore ministros: 'fer galeam, Bellona, mihi nexusque rotarum tende, Pauor. frenet rapidos Formido iugales. festinas urgete manus. meus ecce paratur ad bellum Stilicho. qui me de more tropaeis 345 ditat et hostiles suspendit in arbore cristas. communes sonipes litui, communia nobis signa canunt iunctoque sequor tentoria curru.' sic fatus campo insiluit lateque fugatas hine Stilicho turmas, illinc Gradiuus agebant 350 et clipeis et mole pares: stat cassis utrique sidereis hirsuta iubis loricaque cursu aestuat et largo satiatur uulnere cornus. acrior interea uoto multisque Megaera luxuriata malis maestam deprendit in arce 355 Iustitiam diroque prior sic ore lacessit: 'en tibi prisca quies renouataque saecula rursus, ut rebare, uigent! en nostra potentia cessit nec locus est usquam Furiis! huc lumina flecte. aspice barbaricis iaceant quot moenia flammis, 360 quas mihi Rufinus strages quantumque cruoris praebeat et quantis epulentur caedibus hydri. linque homines sortemque meam, pete sidera, notis autumni te redde plagis, qua uergit in Austrum Signifer: aestiuo sedes uicina Leoni 365 iam pridem gelidaeque uacant confinia Librae. atque utinam per magna sequi conuexa liceret!' diua refert: 'non ulterius bacchabere demens. iam poenas tuus iste dabit, iam debitus ultor inminet, et terras qui nunc ipsumque fatigat 370 aethera nec uili moriens condetur harena. iamque aderit laeto promissus Honorius aeuo nec forti genitore minor nec fratre corusco, qui subiget Medos, qui cuspide proteret Indos. sub iuga uenturi reges; calcabitur asper 375 Phasis equo pontemque pati cogetur Araxes, tuque simul grauibus ferri religata catenis expellere die debellatasque draconum tonsa comas imo barathri claudere recessu. tum tellus communis erit, tum limite nullo 380 discernetur ager; nec uomere sulcus obunco findetur: subitis messor gaudebit aristis. rorabunt querceta fauis; stagnantia passim uina fluent oleumque lacus; nec murice tinctis uelleribus quaeretur honos, sed sponte rubebunt 385 attonito pastore greges pontumque per omnem ridebunt uirides gemmis nascentibus algae.' |