Ovidius: Heroides III, Briseïs aan Achilles

III. Briseis Achilli

Quam legis, a rapta Briseide littera venit,
   vix bene barbarica Graeca notata manu.
quascumque adspicies, lacrimae fecere lituras;
   sed tamen et lacrimae pondera vocis habent.
Si mihi pauca queri de te dominoque viroque 5
   fas est, de domino pauca viroque querar.
non, ego poscenti quod sum cito tradita regi,
   culpa tua est—quamvis haec quoque culpa tua est;
nam simul Eurybates me Talthybiusque vocarunt,
   Eurybati data sum Talthybioque comes. 10
alter in alterius iactantes lumina vultum
   quaerebant taciti, noster ubi esset amor.
differri potui; poenae mora grata fuisset.
   ei mihi! discedens oscula nulla dedi;
at lacrimas sine fine dedi rupique capillos - 15
   infelix iterum sum mihi visa capi!
Saepe ego decepto volui custode reverti,
   sed, me qui timidam prenderet, hostis erat.
si progressa forem, caperer ne, nocte, timebam,
   quamlibet ad Priami munus itura nurum. 20
Sed data sim, quia danda fui - tot noctibus absum
   nec repetor; cessas, iraque lenta tua est.
ipse Menoetiades tum, cum tradebar, in aurem
   'quid fles? hic parvo tempore,' dixit, 'eris.'
Nec repetisse parum; pugnas ne reddar, Achille! 25
   i nunc et cupidi nomen amantis habe!
venerunt ad te Telamone et Amyntore nati -
   ille gradu propior sanguinis, ille comes -
Laertaque satus, per quos comitata redirem
   (auxerunt blandas grandia dona preces) 30
viginti fulvos operoso ex aere lebetas,
   et tripodas septem pondere et arte pares;
addita sunt illis auri bis quinque talenta,
   bis sex adsueti vincere semper equi,
quodque supervacuum est, forma praestante puellae 35
   Lesbides, eversa corpora capta domo,
cumque tot his - sed non opus est tibi coniuge - coniunx
   ex Agamemnoniis una puella tribus.
si tibi ab Atride pretio redimenda fuissem,
   quae dare debueras, accipere illa negas! 40
qua merui culpa fieri tibi vilis, Achille?
   quo levis a nobis tam cito fugit amor?
An miseros tristis fortuna tenaciter urget,
   nec venit inceptis mollior hora malis?
diruta Marte tuo Lyrnesia moenia vidi - 45
   et fueram patriae pars ego magna meae;
vidi consortes pariter generisque necisque
   tres cecidisse, quibus, quae mihi, mater erat;
vidi, quantus erat, fusum tellure cruenta
   pectora iactantem sanguinolenta virum. 50
tot tamen amissis te conpensavimus unum;
   tu dominus, tu vir, tu mihi frater eras.
tu mihi, iuratus per numina matris aquosae,
   utile dicebas ipse fuisse capi -
scilicet ut, quamvis veniam dotata, repellas 55
   et mecum fugias quae tibi dantur opes!
quin etiam fama est, cum crastina fulserit Eos,
   te dare nubiferis lintea velle Notis.
Quod scelus ut pavidas miserae mihi contigit aures,
   sanguinis atque animi pectus inane fuit. 60
ibis et - o miseram! - cui me, violente, relinquis?
   quis mihi desertae mite levamen erit?
devorer ante, precor, subito telluris hiatu
   aut rutilo missi fulminis igne cremer,
quam sine me Pthiis canescant aequora remis, 65
   et videam puppes ire relicta tuas!
si tibi iam reditusque placent patriique Penates,
   non ego sum classi sarcina magna tuae.
victorem captiva sequar, non nupta maritum;
   est mihi, quae lanas molliat, apta manus. 70
inter Achaeiadas longe pulcherrima matres
   in thalamos coniunx ibit eatque tuos,
digna nurus socero, Iovis Aeginaeque nepote,
   cuique senex Nereus prosocer esse velit.
nos humiles famulaeque tuae data pensa trahemus, 75
   et minuent plenas stamina nostra colos.
exagitet ne me tantum tua, deprecor, uxor -
   quae mihi nescio quo non erit aequa modo -
neve meos coram scindi patiare capillos
   et leviter dicas: 'haec quoque nostra fuit.' 80
vel patiare licet, dum ne contempta relinquar -
   hic mihi vae! miserae concutit ossa metus.
Quid tamen expectas? Agamemnona paenitet irae,
   et iacet ante tuos Graecia maesta pedes.
vince animos iramque tuam, qui cetera vincis! 85
   quid lacerat Danaas inpiger Hector opes?
arma cape, Aeacide, sed me tamen ante recepta,
   et preme turbatos Marte favente viros!
propter me mota est, propter me desinat ira,
   simque ego tristitiae causa modusque tuae. 90
nec tibi turpe puta precibus succumbere nostris;
   coniugis Oenides versus in arma prece est.
res audita mihi, nota est tibi. fratribus orba
   devovit nati spemque caputque parens.
bellum erat; ille ferox positis secessit ab armis 95
   et patriae rigida mente negavit opem.
sola virum coniunx flexit. felicior illa!
   at mea pro nullo pondere verba cadunt.
nec tamen indignor nec me pro coniuge gessi
   saepius in domini serva vocata torum. 100
me quaedam, memini, dominam captiva vocabat.
   'servitio,' dixi, 'nominis addis onus.'
Per tamen ossa viri subito male tecta sepulcro,
   semper iudiciis ossa verenda meis;
perque trium fortes animas, mea numina, fratrum, 105
   qui bene pro patria cum patriaque iacent;
perque tuum nostrumque caput, quae iunximus una,
   perque tuos enses, cognita tela meis -
nulla Mycenaeum sociasse cubilia mecum
   iuro; fallentem deseruisse velis! 110
si tibi nunc dicam, fortissime: 'tu quoque iura
   nulla tibi sine me gaudia capta!' neges.
at Danai maerere putant - tibi plectra moventur,
   te tenet in tepido mollis amica sinu!
et quisquam quaerit, quare pugnare recuses? 115
   pugna nocet, citharae voxque Venusque iuvant.
tutius est iacuisse toro, tenuisse puellam,
   Threiciam digitis increpuisse lyram,
quam manibus clipeos et acutae cuspidis hastam,
   et galeam pressa sustinuisse coma. 120
Sed tibi pro tutis insignia facta placebant,
   partaque bellando gloria dulcis erat.
an tantum dum me caperes, fera bella probabas,
   cumque mea patria laus tua victa iacet?
di melius! validoque, precor, vibrata lacerto 125
   transeat Hectoreum Pelias hasta latus!
mittite me, Danai! dominum legata rogabo
   multaque mandatis oscula mixta feram.
plus ego quam Phoenix, plus quam facundus Ulixes,
   plus ego quam Teucri, credite, frater agam. 130
est aliquid collum solitis tetigisse lacertis,
   praesentisque oculos admonuisse sui.
sis licet inmitis matrisque ferocior undis,
   ut taceam, lacrimis conminuere meis.
Nunc quoque - sic omnes Peleus pater inpleat annos, 135
   sic eat auspiciis Pyrrhus ad arma tuis! -
respice sollicitam Briseida, fortis Achille,
   nec miseram lenta ferreus ure mora!
aut, si versus amor tuus est in taedia nostri,
   quam sine te cogis vivere, coge mori! 140
utque facis, coges. abiit corpusque colorque;
   sustinet hoc animae spes tamen una tui.
qua si destituor, repetam fratresque virumque -
   nec tibi magnificum femina iussa mori.
cur autem iubeas? stricto pete corpora ferro; 145
   est mihi qui fosso pectore sanguis eat.
me petat ille tuus, qui, si dea passa fuisset,
   ensis in Atridae pectus iturus erat!
A, potius serves nostram, tua munera, vitam!
   quod dederas hosti victor, amica rogo. 150
perdere quos melius possis, Neptunia praebent
   Pergama; materiam caedis ab hoste pete.
me modo, sive paras inpellere remige classem,
   sive manes, domini iure venire iube!
3. Briseïs aan Achilles

De brief die jij leest komt van de jou ontstolen Briseïs
en is zo goed als mogelijk met vreemdeling-hand geschreven in pover Grieks.
De vlekken die je ziet zijn door tranen gemaakt,
maar ook die tranen hebben het gewicht van woorden.
Als ik een beetje klagen mag over jou, mijn heer en meester, 5
dan zal ik dat over mijn heer en meester doen.
Niet is het jou aan te rekenen dat ik zo snel uitgeleverd ben aan de generaal op diens eis - ook al is die eis weer wel jouw schuld;
want zodra Eurybates en Talthybius mij vorderden,
ben ik aan Eurybates en Talthybius meegegeven. 10
Terwijl de een zijn ogen richtte op het gezicht van de ander
vroegen zij zich in stilte af, waar nu onze liefde was gebleven.
Ik had nog kunnen dralen: dat uitstel van straf was me welkom geweest.
Wee mij, bij mijn vertrek heb ik je zelfs niet gekust;
maar tranen zonder tal heb ik vergoten en mijn haren uitgerukt
nu ik, ongelukkige, nogmaals gevangen werd genomen.
Vaak heb ik overwogen terug te komen door mijn bewakers te misleiden
maar dan was er nog de Trojaan om mijn angstig ikje te onderscheppen;
ik was bang, als ik al 's nachts ontsnappen kon, door die vijand gepakt te worden
als een cadeau voor 'n schoondochter van Priamus. 20
Maar laat me gift zijn, dat was mijn lot immers toch! - Zoveel nachten al ben ik weg,
en je eist me niet terug; je zwicht en je woede is zwak.
Patroclus zelf fluisterde me bij de overdracht in het oor:
'Wat huil je? Binnenkort ben je weer hier'.
Dat je mij niet teruggeëist hebt is zacht uitgedrukt: je verhindert het, Achilles! 25
Hoepel op met je reputatie van hartstochtelijk minnaar!
Aiax, Telamons zoon, je bloedverwant
en Phoenix, je trouwe coachen Laërtes' zoon Odysseus,
kwamen als gezanten naar je toe; zij zouden mij bij mijn terugkeer moeten begeleiden
(enorme geschenken onderstreepten hun vleiend verzoek) 30
twintig bekkens, knap gemaakt van rossig brons,
en zeven drievoeten even zwaar als kunstzinnig;
daaraan waren nog twee maal vijf talenten toegevoegd
en twee maal zes renpaarden met winnaarsbloed,
als toetje nog extreem mooie meisjes van het eiland Lesbos, 35
buitgemaakt bij de verwoesting van hun stad,
en met dat alles nog als bruid - maar behoefte aan een echtgenote ken je niet -
één van Agamemnons drie dochters.
Als jij mij van hem voor losgeld vrij had moeten kopen,
wat had je dan moeten bieden, nu je dat alles afwees! 40
Waaraan heb ik het verdiend, Achilles, dat ik je zo weinig waard werd?
Waardoor is die vluchtige liefde voor mij zo snel vervlogen?
Kwelt het trieste lot de ongelukkigen dan blijvend,
en komt er geen gunstiger uur meer als het ongeluk eenmaal toeslaat?
Door jouw oorlog heb ik Lyrnessos' burcht in puin zien gaan, 45
terwijl ik een voorname plaats bekleedde in mijn vaderland;
ik heb drie mannen dood zien gaan, één in geslacht, het mijne,
één in de dood, van dezelfde moeder als ik;
ik heb mijn man, in al zijn grootte uitgestrekt op de bloeddoordrenkte aarde,
zijn bebloede borst zien wentelen. 50
In ruil voor zoveel verliezen kreeg ik slechts jou;
jij was mijn meester, jij mijn man, mijn broer.
Jij hebt mij, onder ede bij je goddelijke moeder van het water,
verzekerd dat voor mij gevangenschap tot voordeel was -
ach zeker om mij, verkregen met een bruidschat, te verstoten
en met mij de aangeboden geschenken af te wijzen.
Ja zelfs gaat het gerucht dat jij, bij het aanbreken van de dageraad,
je zeilen in de wind zou willen hijsen.
Zodra dat plan mijn angstig oor bereikte, arme ik,
verloor mijn hart op slag haar bloed en leven. 60
Jij, bruut, wil heengaan en mij, ongelukkige, verlaten, aan wie?
Wie zou voor mij, verweesde, een milde trooster kunnen zijn?
Ik bid om eerder direct door de aarde verzwolgen
of door het rossig vuur van de hemelse bliksem verbrand te zijn
dan dat de zee schuimkoppen toont door riemen uit Phtia 65
en ik, verlaten, jouw achtersteven achterna moet turen!
Als jij zo erg verlangt naar terugkeer en de penaten van je ouderhuis,
dan vorm ik toch geen te grote last voor jouw schepen.
Als slavin volg ik de overwinnaar, niet als vrouw haar man;
ik heb handen aan mijn lijf om wol te spinnen. 70
Veruit de schoonste onder alle Griekse vrouwen
zal jou volgen in je slaapvertrek als bruid, dat zij zo,
een schoondochter haar schoonvader waardig, de kleinzoon van Juppiter en Aegina,
grootvader wilde ook de oude Nereus zijn.
Ik, jouw nederige dienares, zal mij van mijn taken kwijten 75
en mijn draden zullen het volle spinrokken leeghalen.
Laat, smeek ik slechts, jouw vrouw mij niet gaan haten,
zij die mij hoe dan ook niet mag,
en laat zij niet voor het oog van jou mijn haar afscheren
en zeg niet lichtvaardig: 'deze heb ik ook gehad'. 80
Of, als je dat dan doet, laat me dan niet smadelijk vallen -
de vrees hiervoor doet mij, rampzalige, mijn gebeente sidderen.
Wat dan verwacht je nog? Krijgt Agamemnon spijt?
Gaat Griekenland bedroefd zich aan jouw voeten werpen?
Jij, die alles overwint, word nu je eigen trots en toorn de baas! 85
Waarom havent die drukke Hector de Griekse troepenmacht?
Neem op je wapens, Achilles, maar haal mij eerst terug,
en achtervolg die vluchtenden met de zegen van Mars!
Om mij is jouw woede ontvlamd, laat ze om mij dan nu uitdoven
en laat ik de oorzaak én matiging van je norsheid zijn. 90
Zie het ook niet als een schande voor jou te zwichten voor mijn beden,
Meleager heeft de wapens opgepakt op de bede van zijn vrouw,
zijn verhaal heb ik gehoord en is ook jou bekend. Zijn moeder, van haar broers beroofd,
vervloekte toekomst en hoofd van haar zoon;
er kwam oorlog; hij hield zich in zijn drift afzijdig van de wapens 95
en weerde koppig elke hulp af aan zijn vaderland.
Alleen zijn vrouw heeft toen haar man overgehaald: met meer geluk dan ik,
mijn woorden hebben immers geen gewicht bij jou.
Toch raak ik niet buiten mijzelf, heb me ook niet als jouw bruid gedragen,
hoewel ik, dienares, maar al te vaak in bed bij jou, mijn meester, ben ontboden. 100
Mij noemde 'n slavin, herinner ik me, 'meesteres',
waarop ik zei 'aan mijn ondergeschiktheid voeg je een last toe met die benaming.'
Toch zweer ik bij het gebeente van mijn man, zo slordig en in haast begraven,
gebeente dat in mijn gedachten altijd alle respect verdient,
en bij de dappere inborst van mijn drie broers, mijn goden, 105
die eervol gesneuveld zijn voor en met ons vaderland,
bij jouw hoofd en het mijne, die wij samenlegden,
bij jouw zwaarden, wapens gekend door de mijnen -
zweer ik dat geen enkele nacht ik aan een Mycener ooit gegund heb,
als ik lieg mag je me verlaten! 110
Als ik ook jou nu zal vragen, grote held: 'Zweer ook jij nu,
dat zonder mij door jou geen lust beleefd is', zul je dat wel weigeren.
De Grieken menen wel dat je bedroefd bent - je tokkelt de cither,
jou klemt een liefje aan haar warme boezem,
en wie maar vraagt waarom je toch weigert te vechten: 115
strijd brengt schade, maar de cither, zang en Venus brengen plezier,
het is veiliger op bed te liggen, een grietje te omarmen,
Orpheus' lier met je vingers te bespelen
dan met je handen schild en scherpgepunte lans te voeren
en de zware helm te dragen op je hoofd. 120
Maar jij was toch meer belust op dappere daden dan op veiligheid,
en roem, in oorlog verkregen, was toch jouw ambitie?
Of was je slechts krijgszuchtig zolang je mij nog najoeg,
en is met mijn vaderland jouw eerzucht ook opgelost?
Godbetere! Laat de Pelias-lans, gedrild door een gespierde arm, 125
de flank van Hector nu doorboren.
Stuur mij als gezant, Grieken! Ik zal aandringen bij mijn meester
en mijn verzoek met veel kussen ondersteunen.
Ik zal meer dan Phoenix, meer dan de welsprekende Odysseus,
en meer ook dan Teucers broer kunnen bewerken, geloof mij, 130
het heeft zeker nut met vertrouwde armen hem te omhelzen
en hem oog in oog van dichtbij aan te spreken.
Al mag je dan wreder zijn dan de golfslag waarover je moeder heerst,
je zult smelten door mijn tranen, ook al zwijg ik.
Nu dan - zo voltooie vader Peleus al zijn jaren, 135
zo snelle Pyrrhus ten strijde onder jouw hoede -
sla nu, dappere Achilles, acht op je ongeruste Briseïs
en kwel mij ongelukkige niet met taai dralen!
Of, als jouw liefde verkeerd is in afkeer van mij,
dwing dan haar die jij dwingt te leven zonder jou, te sterven! 140
Zoals je nu optreedt, dwing je me. Weg zijn mijn leven en mijn kleur;
alleen mijn hoop op jou geeft mij nog enige geestkracht.
Als ik die opgeef zal ik mijn broers en man volgen -
voor jou geen heldendaad: een vrouw tot sterven brengen!
Maar waarom dit bevel? Trek je zwaard en tref mijn lichaam, 145
ik heb nog bloed om uit mijn borst te laten lopen;
laat treffen maar dat zwaard dat, als Athene het geduld had,
de borst van Agamemnon had doorboord!
Ach, liever vraag ik je mijn leven, jouw geschenk, te sparen!
Wat je als winnaar aan je vijand schonk, vraag ik je als vriendin. 150
Degenen die je beter doden kunt zal de Burcht van Neptunus leveren:
zoek stof voor moord bij die vijand,
maar laat mij, hetzij je de vloot naar huis laat roeien,
hetzij je hier blijft, onder jouw gezag komen! 







Terug naar het overzicht van het werk van Ovidius


Terug naar de startpagina van Kox Kollum