Culex

Tekst, werkvertaling en commentaar

Kox volgt de tekst van de Loeb-editie van H. Rushton Fairclough in de herziene versie van G.P. Goold uit 2000, afgezien van r. 57, waar hij undam in plaats van umbram leest; r. 67, waar hij referunt leest ipv referent; r. 70, gemmantes ipv gemmantis; r. 137, edita ipv addita; r. 139, montibus ipv motibus; r. 202: biiugis ipv biiuges en Ereboeis ipv Erebeis; en  r. 317, aan het eind van de regel geen , maar een .
De tekst is op vrij veel plaatsen onzeker, onduidelijk, onbegrijpelijk of foutief overgeleverd. De handschriften waarin de tekst is overgeleverd zijn niet zo best.
Voor zo ver Kox weet is de Culex nog nooit naar het Nederlands vertaald.

Lusimus, Octavi, gracili modulante Thalia
atque ut araneoli tenuem formavimus orsum;
lusimus: haec propter culicis sint carmina docta,
omnis ut historiae per ludum consonet ordo
notitiaeque ducum voces, licet invidus adsit.                    5
quisquis erit culpare iocos Musamque paratus,
pondere vel culicis levior famaque feratur.
posterius graviore sono tibi Musa loquetur
nostra, dabunt cum securos mihi tempora fructus,
ut tibi digna tuo poliantur carmina sensu.                       10

   Latonae magnique Iovis decus, aurea proles ,
Phoebus erit nostri princeps et carminis auctor
et recanente lyra fautor, sive educat illum
Arna Chimaeraeo Xanthi perfusa liquore
seu decus Asteriae seu qua Parnasia rupes                      15
hinc atque hinc patula praepandit cornua fronte,
Castaliaeque sonans liquido pede labitur unda.
quare, Pierii laticis decus, ite, sorores
Naides, et celebrate deum ludente chorea.
et tu, sancta Pales, ad quam ventura recurrunt                20
agrestum bona fetura - sit cura tenentis
aërios nemorum cultus silvasque virentis:
te cultrice vagus saltus feror inter et antra.

   Et tu, cui meritis oritur fiducia tantis,
Octavi venerande, meis adlabere coeptis,                        25
sancte puer: tibi namque canit non pagina bellum
triste Iovis ponitque acies quibus horruit olim               
Phlegra, Giganteo sparsa est quae sanguine tellus,
nec Centaureos Lapithas compellit in enses;
urit Ericthonias Oriens non ignibus arces,                        30
non perfossus Athos nec magno vincula ponto
iacta meo quaerent iam sera volumine famam,
non Hellespontus pedibus pulsatus equorum,
Graecia cum timuit venientis undique Persas: 
mollia sed tenui decurrens carmina versu                        35
viribus apta suis Phoebo duce ludere gaudet.
hoc tibi, sancte puer; memorabilis et tibi certet
gloria perpetuum lucens, mansura per aevum,
et tibi sede pia maneat locus, et tibi sospes
debita felices remoretur vita per annos,                           40
grata bonis lucens. sed nos ad coepta feramur.

   Igneus aetherias iam sol penetrarat in arces,
candidaque aurato quatiebat lumina curru,
crinibus et roseis tenebras Aurora fugarat:
propulit e stabulis ad pabula laeta capellas                       45
pastor et excelsi montis iuga summa petivit,
rorida qua patulos velabant gramina colles.
iam silvis dumisque vagae, iam vallibus abdunt
corpora, iamque omni celeres e parte vagantes
tondebant tenero viridantia gramina morsu.                     50
scrupea desertis errabant ad cava ripis,                     
pendula proiectis carpuntur et arbuta ramis,
densaque virgultis avide labrusca petuntur.
haec suspensa rapit carpente cacumina morsu
vel salicis lentae vel quae nova nascitur alnus,                 55
haec teneras fruticum sentes rimatur, at illa
imminet in rivi, praestantis imaginis, undam.

   O bona pastoris (si quis non pauperis usum                    
mente prius docta fastidiat et probet illis
somnia luxuriae spretis), incognita curis,                          60
quae lacerant avidas inimico pectore mentes!
si non Assyrio fuerint bis lota colore
Attalicis opibus data vellera, si nitor auri
sub laqueare domus animum non angit avarum
picturaeque decus, lapidum nec fulgor in ulla                    65
cognitus utilitate manet, nec pocula gratum
Alconis referunt Boethique toreuma, nec Indi
conchea baca maris pretio est, at pectore puro
saepe super tenero prosternit gramine corpus,
florida cum tellus, gemmantes picta per herbas,                70
vere notat dulci distincta coloribus arva;
atque illum calamo laetum recinente palustri
otiaque invidia degentem et fraude remota
pollentemque sibi viridi cum palmite lucens
Tmolia pampineo subter coma velat amictu.                      75
illi sunt gratae rorantes lacte capellae
et nemus et fecunda Pales et vallibus intus
semper opaca novis manantia fontibus antra.

   Quis magis optato queat esse beatior aevo,
quam qui mente procul pura sensuque probando               80
non avidas agnovit opes nec tristia bella
nec funesta timet validae certamina classis
nec, spoliis dum sancta deum fulgentibus ornet
templa vel evectus finem transcendat habendi,
adversum saevis ultro caput hostibus offert?                     85
illi falce deus colitur non arte politus,
ille colit lucos, illi Panchaia tura
floribus agrestes herbae variantibus adsunt,
illi dulcis adest requies et pura voluptas,
libera, simplicibus curis: huic imminet, omnis                    90
derigit huc sensus, haec cura est subdita cordi,
quolibet ut requie victu contentus abundet
iucundoque liget languentia corpora somno.
o pecudes , o Panes et o gratissima Tempe,
frigus Hamadryadum , quarum non divite cultu                  95
aemulus Ascraeo pastor sibi quisque poetae
securam placido traducit pectore vitam.

   Talibus in studiis baculo dum nixus apricas 
pastor agit curas et dum non arte canora            
compacta solitum modulatur harundine carmen,              100
tendit inevectus radios Hyperionis ardor
lucidaque aetherio ponit discrimina mundo,
qua iacit Oceanum flammas in utrumque rapaces.           
 
et iam compellente vagae pastore capellae                  
ima susurrantis repetebant ad vada lymphae,                  105
quae subter viridem residebant caerula muscum.
iam medias operum partis evectus erat sol,
cum densas pastor pecudes cogebat in umbras.

ut procul aspexit luco residere virenti,
Delia diva, tuo, quo quondam victa furore                        110
venit Nyctelium fugiens Cadmeis Agaue,
infandas scelerata manus e caede cruenta,
quae gelidis bacchata iugis requievit in antro,
posterius poenam nati de morte datura -
hic etiam viridi ludentes Panes in herba                            115
et Satyri Dryadesque choros egere puellae
Naiadum in coetu. non tantum Oeagrius Hebrum
restantem tenuit ripis silvasque canendo
quantum te, pernix, remorantem, diva, chorea
multa tuo laetae fundentes gaudia vultu,                           120
ipsa loci natura domum resonante susurro
quis dabat et dulci fessas refovebat in umbra.
nam primum prona surgebant valle patentes
aëriae platanus, inter quas impia lotos,
impia, quae socios Ithaci maerentis abegit,                        125
hospita dum nimia tenuit dulcedine captos.
at, quibus insigni curru proiectus equorum
ambustus Phaëthon luctu mutaverat artus,
Heliades, teneris implexae bracchia truncis,
candida fundebant tentis velamina ramis.                          130
posterius cui Demophoon aeterna reliquit
perfidiam lamentanti mala - perfide multis,
perfide Demophoon et nunc dicende puellis.
quam comitabantur, fatalia carmina, quercus,
quercus ante datae Cereris quam semina vitae                   135
(illas Triptolemi mutavit sulcus aristis).
hic magnum Argoae navi decus edita pinus
proceros decorat silvas hirsuta per artus,
ac petit aëriis contingere montibus astra.
ilicis et nigrae species nec laeta cupressus                         140
umbrosaeque manent fagus hederaeque ligantes
bracchia, fraternos plangat ne populus ictus,
ipsaeque ascendunt ad summa cacumina lentae
pinguntque aureolos viridi pallore corymbos.
quis aderat veteris myrtus non nescia fati.                         145
at volucres patulis residentes dulcia ramis                        
carmina per varios edunt resonantia cantus.

his suberat gelidis manans e fontibus unda,                
quae levibus placidum rivis sonat acta liquorum;

et quaqua geminas avium vox obstrepit aures,                   150
hac querulae referunt voces quis nantia limo
corpora lympha fovet; sonitus alit aëris echo,
argutis et cuncta fremunt ardore cicadis.
at circa passim fessae cubuere capellae
excelsis subter dumis, quos leniter adflans                         155
aura susurrantis poscit confundere venti.

    Pastor, ut ad fontem densa requievit in umbra,
mitem concepit proiectus membra soporem,
anxius insidiis nullis, sed lentus in herbis
securo pressos somno mandaverat artus.                           160
stratus humi dulcem capiebat corde quietem,
ni Fors incertos iussisset ducere casus.
nam solitum volvens ad tempus tractibus isdem
immanis vario maculatus corpore serpens,
mersus ut in limo magno subsideret aestu,                         165
obvia vibranti carpens, gravis aëre, lingua
squamosos late torquebat motibus orbes:
tollebant irae venientis ad omnia visus.
iam magis atque magis corpus revolubile volvens
attollit nitidis pectus fulgoribus, effert                                170
sublimi cervice caput, cui crista superne
edita purpureo lucens maculatur amictu
aspectuque micant flammarum lumina torvo.
metabat sese circum loca, cum videt anguis
adversum recubare ducem gregis. acrior instat                   175
lumina diffundens intendere et obvia torvus
saepius arripiens infringere, quod sua quisquam
ad vada venisset. naturae comparat arma:
ardet mente, furit stridoribus, intonat ore,
flexibus eversis torquentur corporis orbes,                          180
manant sanguineae per tractus undique guttae,
spiritibus rumpit fauces. cui cuncta parantur,
parvulus hunc prior umoris conterret alumnus
et mortem vitare monet per acumina; namque
qua diducta genas pandebant lumina gemmis,                    185
hac senioris erat naturae pupula telo
icta levi, cum prosiluit furibundus et illum
obtritum morti misit, cui dissitus omnis
spiritus et cessit sensus. tum torva tenentem
lumina respexit serpentem comminus; inde                         190
impiger, exanimis, vix compos mente refugit

et validum dextra detraxit ab arbore truncum
(qui casus sociarit opem numenve deorum,
prodere sit dubium, valuit sed vincere tales
spiras
squamosi volventia membra draconis)                       195
atque reluctantis crebris foedeque petentis
ictibus ossa ferit, cingunt qua tempora cristae;
et quod erat tardus somni languore remoti
nec senis aspiciens timor obcaecaverat artus,   
hoc minus implicuit dira formidine mentem.                        200
quem postquam vidit caesum languescere, sedit.

    Iam quatit et biiugis oriens Ereboeis equos Nox
et piger aurata procedit Vesper ab Oeta,
cum grege compulso pastor duplicantibus umbris
vadit et in fessos requiem dare comparat artus.                  205
cuius ut intravit levior per corpora somnus
languidaque effuso requierunt membra sopore,
effigies ad eum culicis devenit et illi
tristis ab eventu cecinit convicia mortis.

"quis" inquit "meritis ad quae delatus acerbas                      210
cogor adire vices? tua dum mihi carior ipsa
vita fuit vita, rapior per inania ventis.
tu lentus refoves iucunda membra quiete
ereptus taetris e cladibus; at mea manes
viscera Lethaeas cogunt transnare per undas:                     215
praeda Charonis agor. vidi ut flagrantia taedis
lumina, cum lucent in festis omnia templis!
obvia Tisiphone, serpentibus undique compta,
et flammas et saeva quatit mihi verbera; pone
Cerberus est, diris flagrans latratibus ora,                           220
anguibus hinc atque hinc horrent cui colla reflexis
sanguineique micant ardorem luminis orbes.
heu, quid ab officio digressa est gratia, cum te
restitui superis leti iam limine ab ipso?
praemia sunt pietatis ubi, pietatis honores?                         225
in vanas abiere vices, et rure recessit
Iustitia et prior illa Fides. instantia vidi
alterius, sine respectu mea fata relinquens.
ad pariles agor eventus: fit poena merenti.
poena sit exitium, modo sit dum grata voluntas,                  230
exsistat par officium. feror avia carpens,
avia Cimmerios inter distantia lucos,
quam circa tristes densentur in omnia poenae.
nam vinctus sedet immanis serpentibus Otos,
devinctum maestus procul aspiciens Ephialten,                    235
conati quondam cum sint inscendere mundum;
et Tityos, Latona, tuae memor anxius irae
(implacabilis ira nimis) iacet alitis esca.
terreor, a, tantis insistere, terreor, umbris,
ad Stygias revocatus aquas! vix ultimus amni                      240
exstat nectareas divum qui prodidit escas,
gutturis arenti revolutus in omnia sensu.
quid, saxum procul adverso qui monte revolvit,
contempsisse dolor quem numina vincit acerbans? 
otia quaerentem frustrabitis? ite, puellae,                            245
ite, quibus taedas accendit tristis Erinys.
sicut 'Hymen' praefata dedit conubia mortis?
<iam prope conspicio, vestram quae vertice turbam>           247a
atque alias alto densas super eminet umbras,
impietate fera vecordem Colchida matrem,
anxia sollicitis meditantem vulnera natis;                             250
iam Pandionia miserandas prole puellas,
quarum vox Ityn edit Ityn, quo Bistonius rex
orbus epops maeret volucres evectus in auras.
at discordantes Cadmeo semine fratres
iam truculenta ferunt infestaque lumina corpus                     255
alter in alterius, iamque aversatus uterque,
impia germani manat quod sanguine dextra.
eheu, mutandus numquam labor! auferor ultra
in diversa magis, distantia nomina cerno;
Elysiam tranandus agor delatus ad undam.                           260
obvia Persephone comites heroidas urget
adversas praeferre faces. Alcestis ab omni
inviolata vacat cura, quod saeva mariti
in Chalcodoniis Admeti fata morata est.
ecce Ithaci coniunx semper decus, Icariotis,                          265
femineum concepta manet, manet et procul illam
turba ferox iuvenum telis confixa procorum.
quid, misera Eurydice, tanto maerore recesti,
poenaque respectus et nunc manet Orpheos in te?
audax ille quidem, qui mitem Cerberon umquam                   270
credidit aut ulli Ditis placabile numen,
nec timuit Phlegethonta furentem ardentibus undis
nec maesta obtenta Ditis ferrugine regna
defossasque domos ac Tartara nocte cruenta
obsita nec faciles Ditis sine iudice sedes,                              275
iudice, qui vitae post mortem vindicat acta.
sed Fortuna valens audacem fecerat ante.
iam rapidi steterant amnes et turba ferarum
blanda voce sequax regionem insederat Hebri;
iamque imam viridi radicem moverat alte                           
280
quercus humo, <pinusque simul> silvaeque sonorae
sponte sua cantus rapiebant cortice avara.
labentis biiuges etiam per sidera Lunae
pressit equos, et tu currentis, menstrua virgo,
auditura lyram tenuisti nocte relicta.                                   285
haec eadem potuit, Ditis, te vincere, coniunx,
Eurydicenque ultro ducendam reddere. non fas,
non erat invictae divae exorabile mortis.
illa quidem, nimium Manes experta severos,
praeceptum signabat iter nec rettulit intus                          290
lumina nec divae corrupit munera lingua;
sed tu crudelis, crudelis tu magis, Orpheu,
oscula cara petens rupisti iussa deorum.
dignus amor venia, veniam si Tartara nossent.
peccatum meminisse grave est. vos sede piorum,                295
vos manet heroum contra manus. hic et uterque  
Aeacides (Peleus namque et Telamonia virtus
per secura patris laetantur numina, quorum
conubiis Venus et Virtus iniunxit honorem:
hunc rapuit servata, illum Nereis amavit)                            300
assidet, hic iuvenes, sociatae gloria sortis,
alter in ore ferens expressum a navibus ignis
Argolicis Phrygios torva feritate repulsos -
(o quis non referat talis divortia belli,
quae Troiae videre viri videreque Graii,                               305
Teucria cum magno manaret sanguine tellus
et Simois Xanthique liquor, Sigeaque propter
litora cum Troas saevi ducis Hectoris ira
truderet in classes inimica mente Pelasgas
vulnera tela neces ignes inferre paratos?                             310
ipsa vagis namque Ida potens feritatis, ab ipsa
Ida faces altrix cupidis praebebat alumnis,
omnis ut in cineres Rhoetei litoris ora
classibus ambustis flamma lacrimante daretur.
hinc erat oppositus contra Telamonius heros                        315
obiectoque dabat clipeo certamina, et illinc
Hector erat, Troiae summum decus, acer uterque.
fluminibus veluti fragor <est, cum vere vagantur
montibus in segetes, sic alter proicit ignes>                        318A
tegminibus telisque super, <quis hostibus arma>
eriperet reditus, alter Volcania ferro                                    320
vulnera protectus depellere navibus instat.)
    "Hos erat Aeacides vultu laetatus honores,
Dardaniaeque alter fuso quod sanguine campis
Hector lustravit devicto corpore Troiam.
rursus acerba fremunt, Paris hunc quod letat, et huius          325
firma dolis Ithaci virtus quod concidit icta.
huic gerit aversos proles Laertia vultus,
et iam Strymonii Rhesi victorque Dolonis,
Pallade iam laetatur ovans, rursusque tremescit:
iam Ciconas iamque horret atrox Laestrygonas ipse.             330
illum Scylla rapax canibus succincta Molossis,
Aetnaeusque Cyclops, illum metuenda Charybdis
pallentesque lacus et squalida Tartara terrent.
    "Hic et Tantaleae generamen prolis Atrides
assidet, Argivum lumen, quo flamma regente                      335
Doris Ericthonias prostravit funditus arces.
reddidit, heu, Graius poenas tibi, Troia, ruenti,
Hellespontiacis obiturus reddidit undis.
illa vices hominum testata est copia quondam,
ne quisquam propriae Fortunae munere dives                      340
iret inevectus caelum super: omne propinquo
frangitur Invidiae telo decus. ibat in altum
vis Argea petens patriam, ditataque praeda
arcis Ericthoniae; comes huic erat aura secunda
per placidum cursu pelagus; Nereis ab unda                        345
signa dabat passim flexis super alta carinis,                        
cum seu caelesti fato seu sideris ortu
undique mutatur caeli nitor, omnia ventis,
omnia turbinibus sunt anxia; iam maris unda
sideribus certat consurgere, iamque superne                       350
corripere et soles et sidera cuncta minatur                           
ac ruere in terras caeli fragor. hic modo laetans
copia nunc miseris circumdatur anxia fatis
immoriturque super fluctus et saxa Capherei,
Euboicas aut per cautes Aegaeaque late                              355
litora, cum Phrygiae passim vaga praeda peremptae
omnis in aequoreo fluitat iam naufraga fluctu.                  
    "Hic alii resident pariles virtutis honore
heroes, mediisque siti sunt sedibus omnes,
omnes Roma decus magni quos suspicit orbis.                     360
hic Fabii Deciique, hic est et Horatia virtus,
hic et fama vetus numquam moritura Camilli,                     
Curtius et, mediis quem quondam sedibus Urbis
devotum livens consumpsit gurges in unda,
Mucius et prudens ardorem corpore passus,                        365
cui cessit Lydi timefacta potentia regis;
hic Curius clarae socius virtutis et ille
Caecilius, devota dedit qui lumina flammae.

iure igitur talis sedes pietatis honores
instaurat pia <sic meritis. te, Regule, cerno                         370a

Scipia>dasque duces, quorum devota triumphis                   370b
moenia vepretis Libycae Karthaginis horrent.
    "Illi laude sua vigeant: ego Ditis opacos                     
cogor adire lacus viduatos lumine Phoebi
et vastum Phlegethonta pati, quo, maxime Minos,
conscelerata pia discernis vincula sede.                               375
ergo iam causam mortis, iam dicere vitae
verberibus saevae cogunt ab iudice Poenae,
cum mihi tu sis causa mali nec conscius adsis;
sed tolerabilibus curis haec inmemor audis
et mane ut vades dimittes omnia ventis.                              380
digredior numquam rediturus: tu cole fontes
et viridis nemorum silvas et pascua laetus,
et mea diffusas rapiantur dicta per auras."
dixit et extrema tristis cum voce recessit.

   Hunc ubi sollicitum dimisit inertia vitae                             385
interius graviter regementem, nec tulit ultra
sensibus infusum culicis de morte dolorem,
quantumcumque sibi vires tribuere seniles
(quis tamen infestum pugnans devicerat hostem),
rivum propter aquae viridi sub fronde latentem                    390
conformare locum capit impiger. hunc et in orbem
destinat ac ferri baculum repetivit in usum,
gramineam ut viridi foderet de caespite terram.
iam memor inceptum peragens sibi cura laborem
congestum cumulavit opus, atque aggere multo                   395
telluris tumulus formatum crevit in orbem.
quem circum lapidem levi de marmore formans
conserit, assiduae curae memor. hic et acanthos
et rosa purpureum crescent pudibunda ruborem
et violae omne genus; hic est et Spartica myrtus                  400
atque hyacinthus et hic Cilici crocus editus arvo,
laurus item Phoebi decus ingens, hic rhododaphne
liliaque et roris non avia cura marini
herbaque turis opes priscis imitata Sabina
chrysanthusque hederaeque nitor pallente corymbo              405
et bocchus Libyae regis memor, hic amarantus
bumastusque virens et semper florida tinus;
non illinc narcissus abest, cui gloria formae
igne Cupidineo proprios exarsit in artus;
et, quoscumque novant vernantia tempora flores,                  410
his tumulus super inseritur. tum fronte locatur
elogium, tacita firmat quod littera voce:
PARVE CULEX, PECUDUM CUSTOS TIBI TALE MERENTI
FUNERIS OFFICIUM VITAE PRO MUNERE REDDIT.



Werkvertaling KK

Wij hebben gespeeld, Octavius, terwijl een slanke Thalia de maat aangaf,
en net als spinnetjes hebben wij een ragfijn werk gevormd.
Wij hebben gespeeld: laat de zangen van de Mug met dit doel geleerd zijn,
dat van het hele verhaal op speelse wijze de ordening 
en de woorden van de helden overeenstemmen met de traditie, al is er vast wel een criticaster. 5
Ieder die klaar staat om de grappen en hun Muze fout te vinden,
moet in gewicht en reputatie nog lichter dan de Mug geacht worden.
Later zal onze Muze met een serieuzere toon tot u spreken,
wanneer de tijden mij zorgeloze vruchten zullen geven,
zodat zangen voor u kunnen worden gepolijst, die uw smaak waardig zijn.           10

De trots van Latona en de grote Juppiter, hun gouden kind
Phoebus zal de eerste beginner zijn van onze zang
en begunstiger met weerklinkende lier, of Arna hem nu opvoedt,
bevloeid door het Chimerisch water van de Xanthus,
of de pracht van Asteria, of de plaats waar de rots van Parnassus                        15
aan twee kanten zijn horens van zijn brede voorhoofd uitstrekt
en het water van de Castalia klaterend valt met stromende gang.
Komt daarom, sieraad van het water van Pieria, zussen
Najaden, en viert de roem van de god met jullie speelse cirkeldans.
Ook u, heilige Pales, naar wie de successen van landlieden gaan en terugkeren met toename,   20
moge u zorgen voor hem die
het hoge verblijf in de bossen en de groene wouden onderhoudt:                           
terwijl u voor hen zorgt ga ik zwervend te midden van bergweiden en grotten.

Ook u, die vertrouwen wekt door zo grote verdiensten,
eerbiedwaardige Octavius, wees het werk dat ik begin goed gezind,                      25
heilige jongen: want voor u zingt mijn pagina niet
over de deprimerende oorlog van Juppiter en stelt niet de slaglinies op waarmee Phlegra ooit rilde,
Phlegra, het land dat bespat is met het bloed van de Giganten,
en drijft de Lapithen niet op naar de zwaarden van de Centauren;
het Oosten brandt niet met vuren de burcht van Erichthonius,                              30
niet het doorgraven van Athos, en niet het gooien van boeien in de grote zee
zullen eindelijk, al is het laat, roem zoeken door mijn boek,
niet de Hellespont, gebeukt door de voeten van paarden,
toen Griekenland de Perzen vreesde, die van alle kanten kwamen:
maar met subtiel vers
lopend door zachtaardige zangen                                       35
vindt zij er plezier in een spel, passend bij haar krachten, onder leiding van Phoebus te spelen.
Dit voor u, heilige jongen: en moge gedenkwaardige roem voor u strijden,
die eeuwigdurend straalt en door alle tijden zal blijven,
en moge er voor u een plek blijven in de vrome woonplaats, en
moge uw leven verdiend behouden blijven gedurende gelukkige jaren,                  40
heerlijk door al het goede stralend. Maar laten wij gaan naar wat we begonnen.

De vurige Zon was al doorgedrongen tot de burchten hoog in de hemel,
en schudde zijn stralende lichtstralen uit zijn gouden wagen,
en de Dageraad had de duisternis verjaagd met haar roze haren:
een herder dreef zijn geiten uit de stallen naar de heerlijke weiden                        45
en ging naar de hoogste ruggen van een hoge berg,
waar bedauwde grassen de wijd open heuvels bedekten.
Zij verbergen hun lijven nu eens dwalend door bossen en doornstruiken, dan
weer in valleien, en dan weer snel alle kanten op zwervend
graasden zij de groenende grassen af met tedere beet.                                        50
Zij verlieten de oevers en dwaalden naar rotsige holtes,
en plukken de uitstekende takken van de overhangende aardbeibomen,
en gaan gulzig af op de dichte struiken van de wilde druif.
Eentje strekt zich uit en grijpt met plukkende beet de uiteinden
(of) van een taaie wilg of een els die nieuw geboren wordt,                                  55
een andere wroet tussen de tere doornen van het lage struikgewas, terwijl
die daar hangt boven het water van een beek, die een voortreffelijk spiegelbeeld is.

O, de zegeningen van een herder (als men niet op het dagelijks leven van een arme
neerkijkt met een geest die eerder geschoold is en die dingen afwijst,
omdat men dromen van luxe beter vindt), zegeningen die de zorgen niet kennen,  60
die hebzuchtige geesten verscheuren in hun vijandige borst!
Als dekens, twee maal gewassen in Assyrische kleurstof,
niet voor de rijkdom van Attalus zijn gekocht, als de glans van goud
tegen het plafond van het huis niet de hebzuchtige geest wurgt
noch de pracht van schilderwerk, en de schittering van edelstenen                        65
niet gekend blijft in enige nuttige toepassing, en bekers niet het prachtige
drijfwerk van Alcon en Boethus weergeven, en de parel van de Indische
zee niet van waarde is: dan strekt hij wél met zuiver hart
vaak zijn lichaam uit op het tere gras,
wanneer de bloeiende aarde, beschilderd met als sieraden fonkelende grassen,      70
in de zoete lente de velden tekent met allerlei kleuren;
en terwijl hij vrolijk met weerklinkende moerasrietfluit
van zijn vrijheid geniet, ver weg van afgunst en bedrog,
en baas over zich zelf is, bedekken de wijnstokken van Tmolus, met frisgroene ranken stralend, 
hem onder een deken van druivenbladeren.                                                         75
Hij heeft schattige melk-druppelende geitjes,
en het bos en vruchtbare Pales en diep in valleien verborgen
schaduwrijke grotten, waar aldoor verse waterbronnen opborrelen.

Wie zou gelukkiger kunnen zijn in een meer gewenst leven
dan hij die ver weg met zuivere geest en goede gezindheid                                   80
begerige rijkdom niet kent, noch verdrietige oorlogen,
en niet bang is voor de dodelijke gevechten van een machtige vloot,
en niet om de heilige tempels van de goden maar te kunnen sieren met schitterende buit
of hogerop gewerkt de grens van het hebben te kunnen overschrijden
vrijwillig zijn leven inzet tegen woeste vijanden?                                                  85
Door hem wordt met het snoeimes een god geëerd, die
niet met kunst is gepolijst,
hij vereert de wouden, voor hem zijn als wierook uit Panchaia
de grassen op het land met allerlei soorten bloemen,
voor hem is er zoete rust en puur genot,
vrij, met eenvoudige zorgen: hiervoor doet hij zijn best, elk                                  90
zintuig is hierop gericht, deze zorg ligt onder in zijn hart,
dat hij, tevreden met zijn voedsel, een overvloed heeft van rust wanneer hij maar wil
en met heerlijke slaap zijn lome lichaam kan binden.
O kuddes vee, o goden Pan en o allerheerlijkst Tempe,
koele woonplaats van de Hamadryaden, in wier sobere verering                            95
de herders, ieder voor zich wedijverend met de dichter van Ascra,
met kalm hart een onbekommerd leven leiden.

Terwijl de herder, met zulke dingen bezig, steunend op zijn staf, zich zonnige
zorgen maakt en terwijl hij zonder melodieuze kunst
het gebruikelijke lied speelt op zijn samengestelde rietpijp,                                 100
strekt de gloed van Hyperion omhoog gereden zijn stralen uit
en plaatst zijn lichtende onderscheid in de wereld hoog in de lucht,
vanwaar hij naar beide Oceanen zijn roofzuchtige vlammen werpt.
En nu dreef de herder hen bij elkaar en gingen de dwalende geiten
terug naar de diepste ondiepten van fluisterend water,                                        105
die donker lagen onder het groene mos.
Reeds was de zon het middelste deel van zijn werk voorbij gereden,
toen de herder zijn kuddes naar de dichte schaduwen dreef.

Toen hij van een afstandje zag, dat zij rustten in het groene woud,
uw woud, Delische godin, waarheen ooit, overwonnen door razernij,                    110
op de vlucht voor Nyctelius Cadmus' dochter Agaue kwam,
haar verdoemde handen bezoedeld door een bloederige slachting,
Agaue, die na haar dronken razen op de koude bergruggen rustte in een grot,
om later te boeten voor de dood van haar zoon -
hier voerden ook spelende Pangoden in het groene gras                                      115
en Satyrs en Dryadenmeisjes hun koordansen uit
in het gezelschap van Naiaden. Niet zo lang hield Oeagrius de Hebrus,
stilstaand binnen zijn oevers, en de bossen vast door te zingen,
als zij u door hun koordans lieten blijven, snelle godin,
terwijl zij vrolijk veel vreugde op uw gezicht verspreidden,                                  120
(de nimfen) aan wie de natuur van de plaats zelf met weerklinkende fluistering een huis gaf
en hen als zij moe waren weer opfriste in de zoete schaduw.
Want eerst verrezen in de omlaag buigende vallei zich
hoog in de lucht uitstrekkende platanen, en te midden van hen de boosaardige lotus,
boosaardig, omdat zij van de treurende man uit Ithaca
de makkers wegnam,        125
terwijl zij hen gastvrij met te grote zoetheid gevangen hield.
Dan zij, bij wie Phaethon, brandend uit de opmerkelijke wagen van de paarden geslingerd,
door rouw de ledematen had veranderd,
de Heliaden, hun armen gedraaid in de tere stammen,
zij strooiden hun witte sluiers uit hun gestrekte takken.                                       130
Daarna zij, voor wie Demophoon eeuwige ellende achterliet,
toen zij jammerde om zijn trouweloosheid - jij trouweloze voor velen,
trouweloze Demophoon, om wie de meisjes ook nu moeten huilen.
Haar vergezelden noodlotsliederen, eiken,
eiken, vroeger gegeven dan de levenszaden van Ceres;                                       135
(de vore van Triptolemus verruilde die (eikels) voor korenaren).
Hier siert de grote pracht van het schip de Argo, de verheven pijnboom,
stekelig over haar rijzige ledematen de bossen
en probeert vanaf de bergen hoog in de lucht de sterren aan te raken.
Ook de schoonheid van de zwarte ilex en de sombere cypres                                140
en de schaduwrijke beuken staan er nog en de klimop, die
de armen van de populier bindt, opdat zij niet in het rouwen om haar broer zichzelf klappen geeft,
en zelf klimt zij (de klimop) zich vastgrijpend omhoog naar de hoogste toppen
en verft de gouden trossen met groene bleekheid.
Bij hen was ook de mirte, niet onwetend van haar oude lot.                                  145
De vogels zitten op de brede takken en
laten zoete liederen horen, die luid klinken in verschillende wijsjes.
Onder hen was water, dat opwelde uit koele bronnen,
en dat stromend in kleine beken een kalme waterloop laat klinken;
en overal waar de stem van de vogels klinkt in hun twee oren,                              150
daar antwoorden zij klagend, (de kikkers), voor wie de lichamen, drijvend in de modder,
door het water gekoesterd worden; de echo van de lucht voedt de geluiden,
en in de hitte knispert alles door de schril tsjirpende cicaden.
En overal in het rond lagen de vermoeide geiten
onder de hoge struiken, die een zacht waaiend                                                    155
briesje van de fluisterende wind in de war probeert te brengen.

Zodra de herder bij de bron in de dichte schaduw ging rusten,
vatte hij, zijn ledematen uitgestrekt, een zachte sluimering,
door geen kwade streken verontrust, maar lekker lui in het gras
had hij zijn afgematte ledematen toevertrouwd aan een zorgeloze slaap.               160
Languit op de grond nam hij zoete rust in zijn hart,
als het Lot hem niet had bevolen onzekere gebeurtenissen mee te maken.
Want op zijn gebruikelijke tijd voortrollend over hetzelfde traject
rolde een monsterlijke slang, met vlekken op zijn bonte lichaam,
om ondergedompeld in een grote modderpoel te schuilen voor de hitte,                 165
naar wat hij tegenkwam uithalend met trillende tong, zwaar van lucht,
met brede bewegingen zijn geschubde kronkels:
terwijl hij kwam, bracht hij uit woede zijn kop omhoog om alles te zien.
Al meer en meer zijn slingerende lichaam draaiend
brengt hij zijn borst omhoog met stralende schitteringen, hij steekt                       170
zijn kop uit van zijn hoge nek, de kam boven op zijn kop
wordt stralend gevlekt met een purperen kleed
en zijn ogen schitteren met de woeste aanblik van vlammen.
De slang registreerde de plaatsen om zich heen, wanneer hij
de leider van de kudde op zijn pad ziet liggen. Nog feller                                      175
doet hij zijn best zijn ogen te laten rollen en wat hij tegen komt woest
nog vaker te grijpen en te breken, boos dat iemand
naar zijn ondiepe wateren was gekomen. Hij zet de wapens van de natuur in:
hij brandt in zijn geest, hij raast met gesis, donder klinkt uit zijn bek,
in gedraaide krommingen rollen de kronkelingen van zijn lichaam,                        180
druppels bloed sijpelen overal langs zijn baan,
met hijgende adem breekt hij zijn keel. Hem tegen wie dit alles wordt ingezet
alarmeert eerder een kleine zuigeling van het nat
en waarschuwt hem om de dood te vermijden door zijn steken; want
waar de ogen gesplitst de oogleden openden voor hun juwelen,                            185
daar was de pupil van de oude man gestoken door het lichte wapen van de natuur,
waarop hij in razernij opsprong en hem (de mug)
vermorzelde en de dood in stuurde, bij wie de adem geheel verstrooid was
en het waarnemen verdween. Toen zag hij
vlakbij de slang, die zijn woeste ogen op hem gericht hield; waarop                      190
hij energiek, half dood geschrokken, nauwelijks bij zinnen snel achteruit ging
en met zijn hand een stevige tak van een boom trok.
Welk toeval hem hulp bood of welke macht van de goden,
dat te vertellen zou twijfelachtig zijn, maar hij slaagde er in de enorme
kronkels ronddraaiende ledematen van het geschubde serpent te overwinnen.       195
En terwijl het worstelt en smerige aanvallen doet,
slaat hij zijn botten met talloze slagen, daar waar de kam zijn slapen omgeeft;
en omdat hij suf was door de loomheid van zijn afgebroken slaap
en de angst van het zien de ledematen van de oude niet had verlamd,
wikkelde hij hierdoor minder zijn geest in vreselijke angst.                                   200      
En toen hij de doodgeslagen
slang slap zag worden, ging hij zitten.

Reeds zweept de Nacht haar paarden, opkomend in het tweespan van Erebus
en komt lui de Avondster te voorschijn van de vergulde Oeta,
wanneer de herder zijn kudde verzamelt en in de verdubbelende schaduwen
gaat en aanstalten maakt om aan zijn vermoeide ledematen rust te geven.           205
Zodra een lichtere slaap in zijn lichaam binnenkwam
en zijn lome ledematen tot rust kwamen in een diepe sluimering,
kwam de schim van de mug naar hem toe en zong tot hem
luidkeels kritiek vanwege het ongeluk van zijn verdrietige dood.

"Door welke daden verdien ik het of waarvan word ik beschuldigd,                       210
dat ik word gedwongen deze bittere vergelding te ondergaan? Terwijl jouw leven voor mij dierbaarder
was dan het leven zelf, word ik door de winden door de leegte gesleurd.
Jij koestert op je gemak je ledematen met aangename rust,
jij die bent weggerukt uit een afschuwelijke vernietiging; maar mijn lijf en leden
dwingen de goden van de onderwereld te zwemmen door de wateren van de Lethe;   215
ik word meegevoerd als buit van Charon. Ik heb zijn ogen gezien, alsof ze branden met fakkels,
wanneer die allemaal licht geven bij feesten in tempels!
Tisiphone staat voor me, heur haar aan alle kanten doorvlochten met slangen,
en schudt vlammen en woeste zwepen naar me; achter haar
is Cerberus, zijn muilen brandend met verschrikkelijk geblaf,                               220
zijn nekken huiveren links en rechts met kronkelende slangen
en zijn oogbollen schitteren met de gloed van bloedend licht.
Ach, waarom is er geen dank gekomen voor mijn vriendendienst, toen
ik jou al van de drempel zelf van de dood terugbracht naar de levenden?
Waar zijn de beloningen voor goedheid, waar de eer die goedheid toekomt?         225
Zij zijn spoorloos verdwenen. En het platteland is verlaten door
Rechtvaardigheid en die eerdere Trouw. Ik zag het dreigende lot
van een ander en zonder om te kijken liet ik mijn eigen lot in de steek.
Ik word gedreven naar dezelfde afloop: straf krijgt wie het verdient.
Laat de straf het verderf zijn, als de gezindheid maar dankbaar is,                       230
en een gelijke vriendendienst opdaagt. Ik ga door afgelegen streken,
dwaalwegen ver weg te midden van de Cimmerische wouden,
en om mij heen verdringen zich de sombere straffen voor alle misdaden.
Want gebonden met slangen zit hier de monsterlijke Otos,
bedroefd van dicht bij kijkend naar Ephialtes, die ook is vastgebonden,                235
omdat zij ooit geprobeerd hebben de kosmos te beklimmen;
en Tityos, Latona, gekweld denkend aan uw woede,
(een te onverzoenlijke woede) ligt hier als voedsel voor een vogel.
Ik ben bang, o, ik ben bang tussen zo grote schimmen te gaan,
teruggeroepen naar de wateren van de Styx! Nauwelijks steekt hij met zijn hoofd boven de stroom uit,   240
(Tantalus) die het nectarvoedsel van de goden verraadde,
naar alle kanten gedraaid door het uitgedroogde gevoel van zijn keel.
Wat hij, die daarginds een steen tegen een berg omhoog rolt,
die door bijtende pijn het wel afleert de goden te minachten?
Zullen jullie mij terwijl ik rust zoek dwarsbomen? Ga, meisjes,                            245
ga, jullie voor wie een sombere Wraakgodin de bruiloftsfakkels ontstak.
Gaf zij, het aankondigend als een bruiloft, een huwelijk met de dood?
<Vlak bij nu zie ik haar, die boven jullie menigte met haar hoge kruin>                247a
en boven de andere schimmen uitsteekt,
de Colchische moeder, waanzinnig met woeste verdorvenheid,
bange wonden bedenkend voor haar verontruste kinderen;                                 250
nu zie ik de meelijwekkende meisjes uit het geslacht van Pandion,
wier stem 'Itys Itys' laat horen, van wie de Bistonische koning
beroofd is en als een hop treurt, omhoog gevoerd naar de gevleugelde briesjes.
Dan de ruziemakende broers uit het zaad van Cadmus,
zij werpen nu agressieve en gewelddadige blikken op elkaars lichaam,                 255
en dan keren zij zich beide af,
omdat hun goddeloze hand druipt van het bloed van de broer.
Ach, mijn nooit te veranderen moeite! Ik word verder gesleurd
naar meer verschillende dingen, ik zie namen ver weg;
ik word meegenomen naar het water van Elysium en moet naar de overkant zwemmen.   260
Op mijn weg gelast Persephone haar metgezellen, heldinnen,
fakkels voor mij omhoog te houden. Alcestis is vrij van alle
zorg, ongeschonden, omdat zij het wrede lot van haar echtgenoot
Admetus in het land van de Chalcodoniërs heeft tegengehouden.
Kijk, de vrouw van de man uit Ithaca, de dochter van Icarius blijft altijd              265
opgevat als vrouwelijk ideaal, en van een afstand beeft voor haar
de agressieve menigte jonge mannen, de vrijers, doorboord met pijlen (en speren).
Waarom, arme Eurydice, heb je je teruggetrokken in zo groot verdriet
en blijft de straf voor het omkijken van Orpheus ook nu nog voor jou?
Moedig was hij wel, die geloofde dat Cerberus eens vriendelijk kon zijn                270
of de godheid van Dis door enig mens te verzoenen,
en niet bang was voor de Phlegethon, die raast met brandende wateren,
noch voor het verdrietige rijk van Dis, in schemer gehuld,
en de onder de aarde begraven huizen en Tartarus, met bloedige nacht
bedekt, noch voor de woningen van Dis, waar men makkelijk binnen zou kunnen komen, was de rechter er niet,  
de rechter, die de daden van het leven na de dood vergeldt.                                276
Maar machtig Geluk had hem tevoren moedig gemaakt.
Snelstromende rivieren waren al stil blijven staan en een menigte wilde dieren, 
die graag zijn verleidelijke stem volgde, was gaan zitten in de streek van de Hebrus;
de eik had zijn diepste wortel al omhoog gehaald uit de groene                           280
grond, en ook de pijnboom en de ruisende bossen
grepen uit eigen beweging zijn zangen met hun hebzuchtige schors.
Zelfs het span met twee paarden van de Maan, dat voortgleed door de sterren
liet hij inhouden, en jij, maandmaagd, hield hen tegen terwijl ze renden
om te luisteren naar zijn lier en liet de nacht in de steek.                                    285
Deze zelfde lier kon jou overwinnen, echtgenote van Dis,
en deed jou vrijwillig Eurydice teruggeven om mee te nemen. Maar de godin had niet het recht
over de onoverwinnelijke dood, dat door gebeden vermurwd kon worden.
Zij (Eurydice) had maar al te veel ervaring met de strenge schimmenwereld
en markeerde wél de voorgeschreven weg en richtte haar ogen niet naar binnen  290
en bedierf het geschenk van de godin niet door te spreken;
maar jij wreedaard, jij meer dan een wreedaard, Orpheus,
zocht haar lieve kusjes en brak de bevelen van de goden.
Liefde verdient vergeving, als de Onderwereld vergeving kende.
Zich die fout te herinneren is zwaar. Jullie wacht in het verblijf van de goeden,     295
tegenover jullie, een groep helden. Hier zitten ook beide
zonen van Aeacus (want Peleus en de moed van Telamon
verheugen zich door de zorgeloze godheid van hun vader; aan hun
huwelijken gaven Venus en Moed eer:
de een strikte zij die door hem was gered, van de ander hield een Nereïde),        300
hier zitten de jonge mannen, de roem van een gedeeld lot,
de een met de uitdrukking op zijn gezicht, dat van de Argolische schepen
de Phrygische vuren met wilde woestheid zijn teruggeslagen -
(O wie zou niet de splitsingen van zo'n oorlog kunnen vertellen,
die de mannen van Troje zagen en de Grieken zagen,                                        305
toen het land van Teucer droop van stromen bloed
en de Simois en het water van de Xanthus, en toen langs de stranden van Sigeum
de woede van hun bloeddorstige aanvoerder Hector de Trojanen
met vijandige geest dreef naar de vloot van de Pelasgen,
(de Trojanen) klaar om wonden wapens moorden branden aan te richten?           310
Want de Ida zelf, machtig van woestheid voor degenen die daar dwalen,
de voedster Ida gaf van zichzelf fakkels aan haar begerige pupillen,
opdat de hele kust van het strand van Rhoeteum in de as werd gelegd,
wanneer de schepen werden verbrand door het huilende vuur.
Aan deze kant was de held (Ajax), de zoon van Telamon, tegenover de vijand opgesteld   315
en leverde gevechten onder dekking van zijn schild, en aan de andere kant 
was Hector, de grootste pracht van Troje, beiden fel.
Zoals het geraas is bij rivieren, wanneer zij in de lente omlaag komen
van de bergen naar de gewassen, zo slingert de een vuur                                  318a
boven op de schilden en wapens, om daarmee van de vijanden de wapens
van de terugkeer af te pakken, de ander, beschermd door zijn zwaard,                320
blijft zich inspannen om de wonden van Vulcanus van de schepen weg te drijven.)
  Aeacus' zoon (Telamon) had een blij gezicht om deze eervolle acties,
en de ander (Peleus) ook, omdat na het vergieten van bloed op de velden van Dardania
Hector met zijn overwonnen lichaam Troje omcirkelde.
Dan weer mopperen zij bitter, omdat Paris de een doodt, en omdat van de ander   325
de sterke moed valt, getroffen door de listen van de man uit Ithaca.
Van hem houdt de zoon van Laërtes het gezicht afgewend,
en nu eens als de overwinnaar van Rhesus van Strymon en van Dolon,
nu triomfantelijk door Pallas is hij blij, en dan weer beeft hij:
zelf verschrikkelijk, huivert hij, nu voor de Ciconen, dan voor de Laestrygonen.   330
De grijpgrage Scylla, met haar kraag van Molossische honden,
en de Cycloop van de Etna, de angstaanjagende Charybdis
en de lijkbleke meren en de smerige Tartarus maken hem bang.
  Hier zit ook de zoon van Atreus, afkomstig uit het geslacht van Tantalus,
het licht van Griekenland, onder wiens regering                                                 335
de Dorische vlam de burchten van Erichthonius met de grond gelijk maakte.
Ach, de Griek betaalde zijn straf voor jouw vernietiging, Troje,
hij betaalde, toen hij om zou komen in de golven van de Hellespont.
Dat leger liet toen weer eens de wisselvalligheid van mensen zien,
dat niemand, rijk door het geschenk van zijn eigen Geluk,                                  340
omhoog gevoerd tot boven de hemel mocht gaan: alle pracht
wordt gebroken door het wapen van de Afgunst, dat vlak bij is. De Griekse krijgsmacht
ging de diepe zee op, op weg naar het vaderland, en verrijkt met de buit
van de burcht van Erichthonius; een gunstige wind was zijn metgezel
op zijn koers over een kalme zee; een Nereïde gaf uit het water                          345
tekens aan de schepen, die overal over de diepe zee gebogen waren,
toen of door het hemels noodlot of door het opkomen van een ster
van alle kanten het stralen van de hemel veranderd werd, alles door winden,
alles door wervelwinden verontrust werd; het water van de zee
probeert nu op te stijgen naar de sterren, en dan van boven                                350
dreigt het gedonder van de hemel alle zonnen en sterren te grijpen
en op de aarde neer te werpen. Hier wordt het leger, zojuist nog blij,
nu angstig door een ellendig lot omgeven
en sterft op de golven en de rotsen van Caphereus,
of verspreid over de kliffen van Euboea en de wijde Aegeïsche                             355
kusten, terwijl de hele buit van het vernietigde Phrygië naar alle kanten dobberend
nu als wrakhout drijft op de golven van de zee.
  Hier verblijven anderen, gelijk in de eer van hun moed,
helden, en allen hebben hun plaats in de woningen in het midden,
allen naar wie Rome opkijkt als sieraad van de grote wereld.                               360
Hier zijn de Fabii en de Decii, hier is ook de moed van Horatius,
hier ook de oude roem die nooit zal sterven van Camillus,
en Curtius, die eens te midden van de huizen van de Stad
zichzelf opofferde en in het water door een grauwe afgrond werd opgeslokt,
en wijze Mucius, die hitte met zijn lichaam onderging,                                        365
voor wie de macht van de Lydische koning bang werd en week;
hier is Curius, de bondgenoot van beroemde moed, en die
Caecilius, die zijn ogen opofferde en gaf aan het vuur.
Met recht dus hernieuwt zo'n woonplaats de eer van vroomheid
voor hen die dat verdienen.
Jou zie ik, Regulus,                                                 370a 
en de leiders, de Scipio's, door wier triomfen verdoemd                                      370b
de muren van het Libysch Karthago overwoekerd zijn door doornstruiken.
  Laten zij genieten van hun roem: ik word gedwongen naar de donkere meren van Dis
te gaan, die beroofd zijn van het licht van Phoebus,
en de woeste Phlegethon te ondergaan, waarmee, grootste Minos,
jij de misdadige boeien scheidt van het vrome verblijf.                                        375
Dus dwingen de vreselijke Straffen mij met hun gesels om voor de rechter
mijn zaak te bepleiten, die van mijn dood, en die van mijn leven,
terwijl jij voor mij de oorzaak van mijn ellende bent, maar niet als getuige helpt;
maar met je draaglijke probleempjes hoor je deze woorden van mij zonder aandacht
en zodra je 's ochtends op pad gaat zul je alles met de winden laten vervliegen.   380
Ik ga heen, om nooit meer terug te keren: vereer jij maar blij de bronnen
en het groen geboomte van wouden en weilanden,
en laat mijn woorden maar door de wind naar alle kanten worden verwaaid."
Zo sprak hij en met zijn laatste woord verdween hij bedroefd.

Toen het nietsdoen van het leven de verontruste herder had laten gaan,              385
die van binnen zwaar zuchtte, en toen hij het verdriet over de dood
van de mug dat zijn zintuigen overspoelde niet langer kon verdragen,
begon hij, voor zo ver zijn bejaarde krachten hem dat toestonden
(waarmee hij toch vechtend een gehate vijand had overwonnen),
bij een stroompje water dat onder het groen gebladerte schuil ging,                    390
begon hij dus energiek een plaats vorm te geven. En hij bestemt de plaats in een cirkel
en pakte zijn stok op om te gebruiken als ijzeren schop,
om grasplaggen te scheppen uit het groene grasveld.
Zijn aandachtige zorg ging door met de begonnen moeite en
stapelde een opgehoopt werk, en met veel uitgegraven materiaal                        395
groeide een aarden grafheuvel in de cirkel die hij had gevormd.
Van licht marmer maakt hij stenen en zet die hier omheen,
voortdurend vol zorg en aandacht. Hier zal de acanthus
groeien en de roos, die purperen roodheid bloost,
en elke soort viooltjes; hier is ook de Spartaanse mirte                                       400
en de hyacint en ook hier de crocus, afkomstig uit de grond van Cilicia,
en ook de laurier, het geweldige sieraad van Phoebus, hier de oleander
en lelies en makkelijk bereikbare rozemarijn
en Sabijns kruid, dat voor de ouden de kracht van wierook nabootste
en de chrysant en de glans van klimop met zijn bleke trossen                              405
en bocchus, dat herinnert aan de Libysche koning, hier is amarant
en groenende bumastus en de altijd bloeiende sneeuwbal;
niet ontbreekt daar Narcissus, de narcis, voor wie de glorie van zijn schoonheid
door het vuur van Cupido ontbrandde voor zijn eigen ledematen;
en alle bloemen die de lentetijd vernieuwt,
hiermee wordt de grafheuvel van boven bestrooid. Dan wordt op de voorkant
een grafschrift geplaatst, dat letters met hun stille stem bevestigen:
KLEINE MUG, EEN BEWAKER VAN VEE VOERT VOOR JOU DIE DAT VERDIENT
DE BEGRAFENISCEREMONIE UIT IN RUIL VOOR HET GESCHENK VAN HET LEVEN.





Commentaar
 
r. 1: Octavius = Octavianus = Augustus.
Thalia is de Muze van de komedie.
gracili = slank: Waarschijnlijk wordt Thalia slank genoemd, omdat het werk een geringe omvang heeft.
r. 3-5: De tekst is corrupt. Dit is één van de mogelijke lezingen en interpretaties.
r. 6: iocos Musamque: de grappen en hun Muze = mijn grappige gedicht.
r. 12: Phoebus = Apollo.
r. 14: Chimaera = mythologisch monster, maar ook een berg in Lycia; Xanthus = rivier in Lycia. De plaats Arna ligt aan de rivier de Xanthus, die stroomt vanaf de berg Chimaera.
r. 15: Delos en Delphi.
r. 17: tussen twee bergpieken stroomt de Castalia naar Delphi.
r. 18: de Muzen. Piërus is de naam van een berg in Thessalië, Piëria is het gebied daar. De Muzen zijn afkomstig uit Piëria en worden daar vereerd.
De regels 20 en 21 zijn zo corrupt als de regering in Minsk (begin oktober 2020). Kox volgt de Loeb-editie, maar zonder vertrouwen.
fetura (= foetura): het voortbrengen van jongen;
Misschien: r. 20: et tu, sancta Pales, ad quam fetura recurrit (coniecit KK)
r. 21: ? agrestum bona ? secura? ventura ? sit cura tenentis ?
r. 20: Pales: beschermgodin van herders en vee.
r. 22:
die het hoge verblijf in de bossen en de groene wouden onderhoudt = die zich ophoudt in de hoge bossen en groene wouden. aërios: enallage. 
r. 25: adlabere: in navolging van de Loeb-editie vertaald met: wees goed gezind. Maar Kox begrijpt niet hoe het woord deze betekenis kan hebben (adlabor= naar toe glijden of vallen).
r. 27-28: De Gigantomachie vond plaats in Phlegra.
r. 29: De Lapithen, ruwe bergbewoners uit Thessalie, kregen ruzie en vochten met de Centauren, paardmensen, op de bruiloft van Peirithoös.
r. 30: Tijdens de Perzische oorlogen werd Athene in brand gestoken en verwoest door de Perzen; Erechthonius of Erechtheus was een legendarische koning van Athene.
r. 35-36 zijn problematisch. De vertaling in de Loeb komt niet overeen met de gekozen tekst!
pagina (r. 26) moet bijna wel onderwerp van gaudet zijn; maar het staat erg ver weg.
viribus apta suis is opgevat als inwendig object bij ludere; misschien is het beter de woordgroep te verbinden met carmina.
r. 37: certet: Vreemde omkering: de wens is, dat de roem strijdt (= zijn best doet) voor Octavius. Wordt de wens dat Octavius doordat hij zo zijn best doet beroemd wordt bedoeld?
Misschien in plaats van certet crescat (coni. KK)
r. 47: rorida Haupt florida Jacobs, Ellis lurida de meeste mss
         Kox voelt wel wat voor lucida, waarvoor één handschrift steun geeft.
r. 50: tenero: tedere beet? Eten de geiten het gras voorzichtig knabbelend?
r. 54: suspensa: 1. bij cacumina: hangend of 2. bij haec: zich naar boven uitstrekkend ? Loeb kiest 2.
r. 57: De Loeb-editie vertaalt: ' while that hangs over the water of the stream, its wondrous mirror', terwijl de Latijnse tekst umbram vermeldt. Kennelijk een foutje. Kox leest undam, een variant, die hier toch wel de voorkeur verdient.
r. 58: Vergelijk met Georgica II.458 en volgende.
r. 60: 'zegeningen die de zorgen niet kennen': 'de zorgen' zijn onderwerp van 'niet kennen'; de zorgen kennen de zegeningen niet; de zorgen die luxe en hebzucht met zich meenemen staan in schril contrast met het heerlijke leven in de natuur. 
r. 64: De Loeb-editie vertaalt tangit, een variant, 'move (not a greedy soul)', niet angit, dat 'wurgt, benauwt, kwelt' betekent. Dat is nu al de tweede keer (zie r. 57), dat de in de revisie van 2000 aangepaste tekst de vertaling krijgt van 1918, de eerste versie van Rushton Fairclough. Foei!
r. 74: Tmolus: berg in Lydia; de streek was bekend om zijn goede wijn.
r. 80: Tekst en vertaling twijfelachtig.
r. 84: Tekst en vertaling twijfelachtig.
r. 87: Panchaia: fabeleiland, ten oosten van Arabia, rijk aan edelstenen en wierook.
r. 94: Pan: de god van de bossen en de herders; het meervoud komt ook elders voor.
r. 94: Tempe: prachtige vallei in Thessalië.
r. 95: Hamadryaden: bosnimfen.
r. 96: 'de dichter van Ascra': Hesiodus, wiens Erga kai Hemerai (Werken en dagen) voor een gedeelte over landbouw en veeteelt gaat.
r. 101 - 103: 'de gloed van Hyperion': de zon. 'de wereld hoog in de lucht': de hemel. 'plaatst zijn lichtende onderscheid': obscuur; waarschijnlijk wordt bedoeld, dat de zon om 12 uur de scheiding tussen ochtend en middag aanbrengt. Vanaf dat hoogste punt in de hemel beschijnt de zon beide Oceanen, de wateren links en rechts van het vasteland. Het land wordt immers aan alle kanten omgeven door de oceaan. De geografie in de oudheid is nog niet erg exact...
r. 103: rapaces: vertaald met roofzuchtig; misschien is grijpgraag beter, of verschroeiend. Ovidius gebruikt het woord rapax bij vuur, ignis; vuur grijpt en vernielt alles wat het tegenkomt; maar dat geldt toch niet voor de zonnestralen...
r. 107: Nu is het dus enige tijd na 12.00 uur.
r. 109: De bijzin die hier begint wordt niet afgemaakt met een hoofdzin; vandaar het streepje na regel 114. De hoofdzin die je zou verwachten is: 'deed hij een dutje'. En zo treffen we de herder in regel 157 inderdaad aan, in slaap, na een uitgebreide beschrijving vol mythologische details van het bos.
r. 110: Delische godin: Diana, godin van de jacht, en het bos, en de ongerepte natuur. Apollo en Diana zijn geboren op Delos.
r. 111: Nyctelius = Bacchus. Agaue, dochter van Cadmus, doodde haar zoon Pentheus in een door Bacchus (= wijn) veroorzaakte razernij. Hierdoor werd Pentheus gestraft voor zijn weigering Bacchus te vereren. Toen Agaue weer bij zinnen kwam en ontdekte dat zij haar zoon met haar eigen handen had verscheurd, sloeg zij op de vlucht voor de god die haar zo gruwelijk had doen handelen.
r. 116: Dryaden: bosnimfen.
r. 117: Naiaden: bronnimfen, waternimfen. Oeagrius = Orpheus. De mythische zanger betoverde de natuur met zijn muziek, zodat de rivier de Hebrus stil bleef staan om te luisteren, en de bossen hem volgden om hem te kunnen horen.
r. 125: 'de treurende man uit Ithaca' = Odysseus. Vergelijk Odyssee 9.83 en volgende. Tijdens zijn reis terug van Troje naar huis, naar Ithaca, bij de Lotuseters aangekomen, stuurt Odysseus enige mannen ter verkenning uit. Wanneer zij de vruchten van de lotus eten, vergeten zij alles en willen alleen nog maar blijven en lotus eten. Met geweld neemt Odysseus hen mee en bindt ze vast onder de roeibanken.
maerentis: Odysseus treurt, omdat hij zo graag naar huis wil en dat al maar niet lukt.
r. 127: Phaethon, de zoon van Helios, de zon, en de Oceanide Klymene, verongelukte in de zonnewagen van zijn vader.
r. 129: De Heliaden zijn dochters van de zon en de zussen van Phaëthon; van verdriet veranderen zij in populieren.
r. 131-133: Phyllis was verliefd op Demophoon, een zoon van Theseus. Hij moest weg, belangrijke dingen doen, maar beloofde aan Phyllis binnen zekere tijd naar haar terug te komen. Zij wachtte en wachtte, maar zelfs na vier maal de afgesproken tijdsduur was hij nog niet terug gekomen. Zij stierf van verdriet, de goden veranderden haar uit medelijden in een amandelboom. Uiteindelijk kwam Demophoon terug, maar ja, te laat...
r. 132: perfide multis: Kennelijk is dit Demophoon vaker overkomen.
r. 133: Waarschijnlijk moeten de meisjes ook nu huilen, omdat het zo'n zielig verhaal is.
r. 134: Uit het geruis van de eiken in Dodona, waar een beroemd orakel van Zeus was, konden de priesters het noodlot lezen.
r. 135-136: Voordat de mens over graan beschikte at hij eikels. Aan Triptolemus, de lieveling van de godin Ceres, wordt de uitvinding van de ploeg en de verspreiding van de akkerbouw toegeschreven.
r. 137: De lange rechte stammen van de pijnboom waren geschikt en werden gebruikt voor de scheepsbouw. De Argo, waarmee Jason met zijn Argonauten er op uit trok, was volgens de legende het eerste schip.
r. 137: De Loeb geeft in de Latijnse tekst 'addita', maar vertaalt de variant 'edita': lofty.
r. 140: Kox heeft gegoogeld, en twijfelt nu of de ilex nigra een steeneik is of een hulstsoort. De cypres heet somber, omdat deze boom vaak op begraafplaatsen werd geplant.
r. 142: Zie r. 127-130: De Heliaden, veranderd in populieren, rouwen om hun broer Phaëthon. Vrouwen die rouwden sloegen zich op de borst en armen, krabden hun huid stuk, strooiden as op hun hoofd etc.
r. 145: Myrsine werd door Venus veranderd in een mirtestruik.
r. 150: Kondigt quaqua de kikkers in de volgende regel al aan? Denk aan Ovidius' Lycische boeren die in kikkers veranderen: sub aqua sub aqua maledicere temptant.
Overigens hebben kikkers geen oorschelpen, maar wel trommelvliezen. Zie Wilma's Kikkersite (www.kikkersite.nl)
r. 153: De klanknabootsing, waar Kox erg trots op is, bestaat niet in de Latijnse tekst.
r. 162: incertos ... ducere casus: Kox weet niet zeker wat deze woorden hier betekenen. Loeb: 'draw perilous lots'.
r. 166: obvia ... carpens: ? gravis aere: ? Loeb: 'snatching at all in his way' (kan misschien wel) en 'foul of breath' (Lewis and Short lijken me deze vertaling van aer onmogelijk te maken).
r. 168: De tekst lijkt Kox corrupt. ad omnia te verbinden met visus? erg raar. visus = oculos? raar. irae subject van tollebant? raar, maar mogelijk.
r. 183:
'een kleine zuigeling van het nat': een mug
r. 202: Loebs Latijnse tekst: Iam quatit et biiuges oriens Erebeis equos Nox correspondeert niet met de vertaling (al bij Fairclough): Now Night, arising, was urging on het steeds in the two-horse car of Erebus. Slordig!
Nacht is de zus en de vrouw van Erebus, de duistere Onderwereld. Aardig van hem dat zij zijn wagen mag gebruiken...
r. 203: Oeta: gebergte in Griekenland, tussen Thessalia en Aetolia.
r. 204: 'duplicantibus umbris': ? bedoeld wordt, denkt Kox, dat de schaduwen zich verdubbelen, dwz. dichter worden; maar duplicare is een transitief werkwoord. Wellicht kan het ppa intransitief worden gebruikt; weet iemand een parallel?
r. 215: 'mea viscera': de standaardvertaling naar het Nederlands is 'ingewanden', maar viscera omvat ook hart, longen, lever etc; alles wat binnen in het lichaam (ook van een mug!) verborgen zit. Hier is het gelijkwaardig aan 'lichaam'.
De Lethe (Vergetelheid) is een van de rivieren in de Onderwereld. Wanneer de schim van de dode van het water van de Lethe drinkt, vergeet hij alle ellende die gebeurd is in zijn leven.
r. 216: Charon is de veerman in de Onderwereld.
r. 218: Tisiphone is een wraakgodin, die misdadigers straft in de Onderwereld.
r. 232: De Cimmeriërs zijn een mythisch volk, dat woont in het uiterste westen en noorden in een land vol kou en nevel. Noord-Holland Noord?
r. 234-236: Uit Kroon's Mythologisch Woordenboek (1875) (elders op de site van Kox Kollum!):
Aloeus is een zoon van Poseidon en Kanake, gehuwd met Iphimedeia, die echter niet haren gemaal, maar diens vader beminde. Zij ging uit liefde voor Poseidon dikwijls naar het strand en besproeide daar haren boezem met zeewater, totdat de zeegod twee zonen bij haar verwekte, die wel van Aloeus den gemeenschappelijken naam van Aloäden of Aloïden ontvingen, maar Poseidon tot vader hadden. Zij heetten Otos en Ephialtes, en groeiden tot reuzen op, die jaarlijks één el in de breedte en één vadem in de lengte groeiden, zoodat zij in het negende jaar, na het eindigen van hunnen wasdom, ontzettende reuzen waren, en niet alleen Ares overweldigden en dertien maanden lang gevangen hielden, maar ook, op hunne sterkte vertrouwende, den goden den oorlog wilden aandoen, terwijl zij dreigden den Pelion op den Ossa te stapelen en beide bergen op den Olympus te plaatsen, ten einde alzoo den hemel te bestormen. Toen evenwel Ephialtes naar de hand van Hera en Otos naar die van Artemis durfde dingen, vonden beiden hunnen vroegtijdigen dood. Apollo doorschoot hen met zijne nimmer missende pijlen, of volgens eene andere mythe deed dit de door hen vervolgde Artemis; de godin veranderde zich namelijk in eene hinde, die midden tusschen hen heensprong, en toen beiden gelijktijdig hunne speren op het dier wierpen, hadden zij het ongeluk het wild te missen en elkander te doorboren. Tot straf werden zij in den Tartaros ruggelings met slangen aan eene zuil gebonden, en kwelde een daarop zittende uil hen dag en nacht door haar gekrijsch.
r. 237-238: Kroon's Mythologisch Woordenboek: Tityos is een zoon van Gaia, een geweldige reus, die op het eiland Euboia woonde. Toen Leto door de in Phokis gelegen stad Panopeus naar Delphoi wilde gaan, trachtte hij haar geweld aantedoen. Zeus, dit ziende, trof hem met zijnen bliksem en wierp hem in den Tartaros, of wel Apollo en Artemis doodden hem met hunne pijlen. In de onderwereld werd hij voor zijne euveldaad zwaar gestraft. Daar lag hij op den grond uitgestrekt over eene oppervlakte van negen morgen lands. Twee gieren knaagden voortdurend aan zijne lever.
r. 240: De Styx is een van de rivieren in de Onderwereld.
r. 240-242: Kroon's Mythologisch Woordenboek: Tantalus was een zeer rijk koning van Lydië of van Phrygië, een gunsteling der goden. Meestal wordt hem ook goddelijke afkomst toegeschreven. Zijn vader was òf Zeus, òf de lydische berggod Tmolos. Als zijne moeder wordt meestal Pluto, eene personificatie van den rijkdom, genoemd. Hij was een lieveling van Zeus en werd toegelaten tot de maaltijden en raadsvergaderingen der goden, maar hij kon zijn geluk niet verdragen; daarom verloor hij de gunst der goden en werd door hen zwaar gestraft. Omtrent zijne schuld en zijne straf bestaan er verschillende legenden. Hij had de geheime besluiten van Zeus verraden, of hij had van den disch der goden nektar en ambrosia gestolen en die rondgedeeld onder zijne vrienden, of - en dit was het verhaal, dat het meeste geloof vond - de goden ten maaltijd genoodigd, en, om hunne alwetendheid op de proef te stellen, zijnen zoon Pelops gedood, en diens in stukken gehouwen lijk hun als spijze voorgezet. Nog eene andere mythe verhaalde, dat hij eenen gouden hond, dien Pandareos voor hem uit den tempel van Zeus op Kreta gestolen had, niet had willen teruggeven en zelfs gezworen had, dat die hond niet in zijn bezit was. Tot straf daarvoor zou Zeus hem van het gebergte Sipylos gestort hebben en dien berg zóó boven zijn hoofd hebben doen zweven, dat hij ieder oogenblik dreigde op hem nedertestorten. Soms wordt aan Tantalos zelfs de rol van Atlas toegekend en volgens sommige mythen moet hij dus het gewicht van den hemel op zijne schouders torschen. Maar meestal wordt verhaald, dat hij in den Tartaros in een water staan moest, dat tot aan zijne lippen reikte, terwijl boomtakken met geurige vruchten over zijn hoofd heenhingen. Als hij, door eeuwige honger en dorst gekweld, trachtte het water of de vruchten te bereiken, werden deze onmiddelijk ver van hem verwijderd.
r. 243-244: Als straf voor zijn minachting van de goden moest de sluwe Sisyphos in de Onderwereld een steen tegen een berg omhoog rollen. Wanneer hij bijna boven was, rolde de steen weer terug. Vandaar: Sisyfusarbeid.
r. 244: 'contempsisse' is inf. perf., maar mag hier wel (in poëzie) als inf. praes. vertaald worden.
r. 246:
De Danaïden: Kroon's Mythologisch Woordenboek: de vijftig dochters van Danaos, berucht, doordat zij op bevel van haren vader alle op ééne na hare echtgenooten de zonen van Aigyptos in den bruiloftsnacht vermoordden. Om haar weder te laten huwen, hield Danaos een wedstrijd, waarin de overwinnaars eene zijner dochters tot kampprijs verwierven. Volgens eene andere legende evenwel werden al de trouwelooze vrouwen en ook Danaos zelf door Lynkeus, den eenige der zonen van Aigyptos, die door zijne gade Hypermnestra was gespaard, gedood.
Bekend is de wijze, waarop zij in de onderwereld gestraft werden, waar zij voortdurend water moesten scheppen in een vat zonder bodem. Waarschijnlijk heeft deze mythe haar ontstaan te danken aan eene andere, volgens welke zij het land van Argos, dat gebrek had aan water, op bevel van haren vader van water moesten voorzien. Naar haren grootvader 
Belos worden zij ook somtijds Belides genoemd.

r. 247: Misschien is het beter Mortis met een kleine letter te laten beginnen en het vraagteken te vervangen door een punt.
r. 247a-250: Om zich te wreken op haar verraderlijke echtgenoot Jason doodde Medea, dochter van de koning van Colchis, hun beider kinderen.
r. 251-253:
Kroon's Mythologisch Woordenboek: Prokne (Procne) is eene dochter van den attischen koning Pandion, de zuster van Philomela. Zij werd ten huwelijk gegeven aan Tereus, den koning der naar Daulis in Phokis overgekomen Thrakiërs, tot belooning daarvoor, dat hij haren vader in eenen oorlog ondersteund had, dien hij met den koning Labdakos van Thebe had te voeren gehad. Zij schonk haren gemaal eenen zoon, Itys genaamd. Later ging Tereus van Daulis naar Athene om zijnen schoonvader te bezoeken; Prokne verzocht hem bij zijne terugkomst hare zuster Philomela van daar medetebrengen. Dit geschiedde, maar onderweg onteerde hij zijne schoonzuster en sneed haar de tong uit, opdat zij zijne misdaad niet zou kunnen verraden. De ongelukkige vond evenwel gelegenheid, door middel van een kunstrijk weefsel, waarop zij haar droevig lot door teekenen had afgebeeld, Prokne van het voorgevallene bericht te geven. Beide zusters spraken met elkander af eene gruwelijke wraak te nemen; zij doodden te samen den kleinen Itys en zetten hem gebraden aan zijnen vader als spijze voor. Toen deze aan de overblijfselen van het maal bemerkte, wat hij gegeten had, greep hij eene bijl, om zijne gade en hare zuster in stukken te houwen, en zij konden slechts door eene snelle vlucht aan zijne wraak ontkomen. Reeds was hij op het punt haar intehalen; toen smeekten de zusters de goden om erbarming, en alle drie werden in vogels veranderd. Prokne werd een nachtegaal, die bestendig weeklachten om haren vermoorden zoon slaakt, en "Itys, Itys!" roept; Philomela veranderde in eene zwaluw. Tereus werd eene hoppe en Itys een fazant.
Prokne en Philomela worden in de gansche mythe zeer dikwijls met elkander verwisseld. De tragische dichters hebben de lotgevallen der beide zusters dikwijls behandeld. -

r. 252: Bistonius rex: Bistonische koning: Bistonia = Thracia. Tereus was een koning in Thracië.
r. 254-257: Eteocles en Polynices waren de zoons van Oedipus, koning van Thebe, en afstammelingen van Cadmus. Zij kregen ruzie over de vraag wie koning was en doodden elkaar op het slagveld.
r. 259: Misschien staat de comma beter tussen diversa en magis: ik word verder gesleurd naar andere dingen, ik zie verder weg gelegen namen (Heynius). Sommige handschriften hebben numina ipv nomina; ook niet gek.
r. 260: Elysium is eigenlijk de plaats in de onderwereld waar de gelukzaligen wonen, maar staat hier kennelijk voor de onderwereld in ruimere zin.
r. 261: Persephone is de Griekse naam van de koningin van de onderwereld, die in het Latijn doorgaans Proserpina wordt genoemd.
r. 262-264: Over Alcestis en Admetus: Kroon's Mythologisch Woordenboek:
Admetus was de zoon van Pheres, koning van Pherai in Thessalië, deelnemer aan de Kalydonische jacht en aan den tocht der Argonauten, de gastvriend van Herakles en de gunsteling van Apollo, die, uit den hemel verbannen zijnde, hetzij, omdat hij de Kyklopen, hetzij omdat hij den draak Python gedood had, bij hem als herder diende, en hem vele diensten bewees. Toen Admetos na den dood zijns vaders koning was geworden, dong hij naar de hand van Alkestis, de dochter van Pelias, die hem deze tot vrouw beloofde, op voorwaarde, dat hij in eenen wagen zou komen, die met eenen leeuw en een everzwijn bespannen was. Apollo hielp hem dezen last vervullen, door hem de wijze te leeren, waarop hij twee zulke wilde dieren kon temmen, en verzoende hem bovendien met Artemis, die uit wraak eene menigte slangen in het bruidsvertrek had gezonden, omdat Admetos bij de huwelijksoffers aan de goden haar vergeten had. De schikgodinnen, de Moiren, wist Apollo te bewegen om den levensdraad zijns vriends, als die afgesponnen was, te verlengen, indien iemand van diens naaste bloedverwanten geneigd was vrijwillig voor hem den dood te ondergaan. Toen zijn tijd kwam, werd de koning doodelijk ziek, maar niemand van zijn geslacht wilde zich aan den eisch der schikgodinnen onderwerpen. Zijne trouwe gade Alkestis besloot toen zich voor haren gemaal op te offeren; zij ging naar het schimmenrijk en de zieke genas terstond. Maar de grootste wanhoop maakte zich van Admetos meester, toen hij hoorde, dat zijne vrouw voor hem gestorven was. Juist verscheen toen bij toeval zijn gastvriend Herakles bij den bedroefden vorst. Deze ontrukte daarop in eenen worstelstrijd Alkestis aan Hades, den god der onderwereld en gaf haar aan Admetos terug. Volgens anderen zond Persephone, de beheerscheres der onderwereld haar vrijwillig terug, om haar voor hare zelfopoffering te beloonen.
r. 264: De Chalcodonius is een berg in Thessalië, de streek waar Admetus en Alcestis woonden.
r. 265: Penelope, de trouwe vrouw van Odysseus (Ulysses) van Ithaca.
r. 267: Na zijn terugkeer uit Troje na twintig jaar doodt Odysseus de vrijers, die zijn bezittingen hadden geplunderd en zijn vrouw het leven zuur hadden gemaakt.
r. 268-295: Het verhaal van Orphus en Eurydice: Kroon's Mythologisch Woordenboek:

Orpheus was een der beroemdste onder de oude zangers en dichters, geboortig uit Thrakië, een zoon van den koning Oiagros, of van Apollo zelven. De Muze Kalliope was zijne moeder, en de even beroemde zanger Linos zijn broeder, of zijn leermeester. De macht, die hij door den invloed zijner betooverende stem, welke hij met zijne lier begeleidde, uitoefende, was zóó groot, dat hij niet alleen zijne nog geheel onbeschaafde tijdgenooten tot zachtere zeden en gewoonten wist te brengen, hen aan den landbouw en het maatschappelijk leven gewende en hen daardoor tot het bouwen van steden noopte, maar ook, dat de wilde dieren uit het woud door hem werden getemd, en zelfs de levenlooze natuur door hem bezield en in verrukking gebracht werd. Leeuwen en tijgers verlieten hunne holen en legden zich aan zijne voeten neder om naar hem te luisteren, de boomen bogen hunne toppen en takken en bewezen den goddelijken meester hunne hulde, de bloemen keerden hare kelken om en omgaven den zanger met de liefelijkste geuren, onweders en stormen bedaarden, de steenen voegden zich op den maatslag zijner lier van zelf tot eenen muur te samen.
Evenals Herakles op zijne lichaamskracht, durfde dan ook Orpheus op de wondermacht zijner lier vertrouwen en het wagen in den Tartaros aftedalen, teneinde den god der onderwereld te smeeken, hem zijne geliefde gade Eurydike terugtegeven, die hem door een noodlottig toeval vroegtijdig ontrukt, en met wier dood hem alle levensvreugde ontnomen was. 
Eurydice was de gade van den thrakischen zanger Orpheus, was eene Dryade (boomnymph), en ontviel haren gemaal, die haar vurig beminde, in nog jeugdigen ouderdom door den dood. Zij had namelijk het ongeluk, kort na haar huwelijk door Aristaios, eenen zoon van Apollo en de nymph Kyrene, bemind en vervolgd te worden. Terwijl zij voor hem vluchtte trad zij op eene vergiftige slang, die haar doodelijk wondde. Ontroostbaar over dit verlies, waagde Orpheus het naar den Hades aftedalen, ten einde zijne teedergeliefde gade terugtehalen, terwijl hij op de kracht zijner onwederstaanbare lier vertrouwde. Niet alleen overwonnen de toonen van zijn speeltuig den vreeselijken helhond Kerberos en de andere mededoogenlooze schimmen, maar zij roerden ook het hart der koningin Persephone in zulk eene hooge mate, dat zij haren gemaal door vriendelijke smeekingen, waaraan de sombere Hades eerst niet wilde toegeven, bewoog, om aan den zanger zijne gade terugteschenken. Eurydike kreeg dus verlof om met haren bevrijder naar de bovenwereld terugtekeeren, doch Orpheus moest beloven, niet eer naar zijne herwonnen echtgenoot omtezien, dan nadat de poort der onderwereld zich voor beiden gesloten had. Reeds was het gelukkige paar aan de overzijde van de Styx gekomen en zag het door de poorten den eersten straal van het heldere daglicht glinsteren, toen Orpheus de harde voorwaarde, hem gesteld, vergat en het hoofd omwendde om zich te overtuigen, of Eurydike hem volgde. Vreeselijk boette hij voor zijn ongeduld. Hades rukte plotseling de schim van Eurydike terug; te vergeefs strekte Orpheus de handen naar zijne gade uit, die hem met klagende stem een laatst vaarwel toeriep, vruchteloos poogde hij haar, terwijl zij meer en meer in de duisternis verdween, natesnellen. Charon weigerde hem voor de tweede maal over de Styx te zetten. Zeven dagen lang zwierf Orpheus langs den oever; eindelijk, toen hij zag, dat zijne gade voor hem onherstelbaar verloren was, keerde hij troosteloos naar de bovenwereld terug.

r. 270: Cerberon: Griekse accusativus, metri causa: Cerberum umquam zou leiden tot elisie. Cerberus, Grieks: Kerberos is de hellehond.
r. 271: Dis = Pluto = Grieks: Hades, de god van de onderwereld.
r. 272: De Phlegethon is een van de rivieren in de onderwereld.
r. 274: De Tartarus = de Onderwereld.
r. 276: Vergelijk Aeneis VI.431.
r. 287-288: Kox' vertaling is gebaseerd op de Loeb-vertaling, zo iets moet de zin wel betekenen, maar het Latijn begrijpt Kox niet. Is dit wel Latijn? De passage is corrupt ...
r. 297-300: Aeacus is een van de rechters in de Onderwereld. Venus is verantwoordelijk voor het huwelijk van Peleus en Thetis, de Moed waarmee Telamon Troje veroverde (samen met Hercules) leverde hem Hesione op als partner.
r. 301: De zonen van Telamon en Peleus, Ajax en Achilles.
r. 302: Toen voor Troje Hector en de Trojanen de schepen van de Grieken (Argolisch = Grieks) in brand wilden steken, vocht Ajax als een leeuw. (Phrygisch = Trojaans)
'ore ferens expressum' is een coniectuur van Housman; kan volgens Kox niet juist zijn. ferens expressum?? + aci?? Het woord referens in de handschriften ziet er beter uit, maar daarmee zijn we er nog niet ... Hopeloze regel.
'alter' wordt pas weer opgenomen in regel 323. Housman zet de regels 304-321 tussen haken.
r. 304: 'divortia': ?
r. 306: Teucer (Teukros) is de stamvader van de Trojanen.
r. 307: De Simois en de Xanthus zijn rivieren in het gebied van Troje. Sigeum (Sigeion) was een stad vlak bij Troje.
r. 309: de Pelasgen = de Grieken
r. 310: 'vulnera tela neces ignes': dat is pas een asyndeton! 'inferre': zeugma.
r. 311: de Ida is een berg bij Troje.
r. 312: De Trojanen zijn alumni van de Ida.
r. 313: Rhoeteus: Lewis and Short: belonging to the promontory of Rhoeteum; = Trojaans.
r. 320-321: 'de wonden van Vulcanus': het vuur, de fakkels die Hector werpt.
r. 323: Dardania = Troje. Dardanus is een voorouder van de koningen van Troje.
r. 324: Achilles versloeg Hector, bond diens lijk vast achter zijn strijdwagen en sleurde het drie maal om Troje heen.
r. 325: Paris doodt Achilles door een gifpijl in zijn enige zwakke plek, zijn achillespees.
r. 326: Na de dood van Achilles wordt zijn wapenrusting aan Ulysses (Odysseus, de man van Ithaca) gegeven. Ajax meende er meer aanspraak op te maken, doodt dol van woede in een vlaag van verstandsverbijstering schapen en geiten in plaats van Grieken, en pleegt weer bij zinnen zelfmoord uit schaamte.
r. 327: Ulysses/Odysseus is de zoon van Laërtes.
r. 328-329: Tijdens een nachtelijke tocht voor Troje doden Diomedes en Odysseus Rhesus en Dolon. 'Pallade': Odysseus werd altijd geholpen door Pallas Athena; maar misschien is dit een toespeling op het Palladium, een heilig beeldje van Pallas, dat ooit door Odysseus zou zijn buitgemaakt. Loeb: 'as captor of the Palladium, rejoices'.
r. 330-333: Odysseus doet tien jaar over de terugreis naar huis vanuit Troje. Onderweg komt hij al deze vreselijke dingen tegen. Ciconen: volk waarmee Odysseus en zijn mannen hevig gevecht leveren. Laestrygonen:  legendarisch volk van mensenetende reuzen, die alle schepen van Odysseus, behalve dat waarop hij zelf voer, met rotsblokken verpletterden en de bemanningen verorberden. Scylla en Charybdis zijn zeemonsters, Polyphemus de Cycloop is een eenogoge menseneter, de Tartarus is de Onderwereld, die Odysseus moet bezoeken om de weg te vragen.
r. 331: canis Molossus is een grote zware sterke gemene hond, populair in de oudheid, voorouder van doggen, bulldogs, mastiffs en andere bijters.
r. 334: Tantalus - Pelops - Atreus - Agamemnon. Lekkere familie!
r. 335: Argivus: van Argos = Grieks.
r. 336: De Doriërs zijn een van de Griekse stammen; Dorisch = Grieks. Erichthonius is een stamvader van de Trojanen, de zoon van Dardanus en de vader van Tros. De Erichthonius of Erechtheus van regel 30 is een ander.
r. 338: Op de weg terug naar huis leed een flink aantal schepen van de Grieken schipbreuk - dichter bij huis, bij Euboea, niet bij de Hellespont. Maar de geografie is bij dichters niet exact, de Hellespont is in de buurt van Troje, wat hier goed past, en de zee bij Euboea en de Hellespont is uiteindelijk dezelfde... De plaatsen genoemd in de regels 354-355 preciseren de hier genoemde algemeenheid.
r. 344: Erichthonius: zie regel 336. 'de burcht van Erichthonius' = Troje.
r. 346: de manuscripten geven een onbegrijpelijke tekst; deze lezing is giswerk.
r. 354: Caphereus of Caphareus: voorgebergte aan de zuidkust van Euboea.
r. 356: Phrygië staat hier voor Troje.
r. 361: De gens Fabia was een van de oudste families van Rome. Veel Fabii waren consul en vochten in oorlogen. De gens Decia is vooral beroemd om Publius Decius Mus, die de overwinning in de oorlog veilig stelde door zich op te offeren; daar zijn er trouwens drie van, van die Publii Decii. Met Horatius zal wel Cocles worden bedoeld, die in zijn eentje de Pons Sublicius verdedigde tegen de Etrusken. (De drielingen Horatius, die vochten tegen de drielingen Curiatius zouden ook bedoeld kunnen worden.)
r. 362: Marcus Furius Camillus was een beroemde staatsman en veldheer.
r. 363-364: Ooit, zo gaat het verhaal, ontstond er plotseling een gapende afgrond in het Romeinse forum. De waarzeggers vertelden, dat de kloof slechts gedicht kon worden, wanneer de Romeinen er hun grootste schat in gooiden. Marcus Curtius verklaarde, dat de grootste schat van de Romeinen de moed van de burgers was, zadelde zijn paard, deed zijn beste harnas aan en sprong in de kloof, die daarna inderdaad weer dicht ging.
'in unda': De Lacus Curtius, het Meertje van Curtius, was in de tijd van Vergilius geen meertje meer, maar een monument voor Curtius; oorspronkelijk kan er best een meertje zijn geweest, voordat het forum werd gedraineerd. Rijst bij Kox de vraag: sprong Curtius nu in een afgrond of in een meer, of was er een soort waterval de diepte in? Of bleef er nadat de kloof zich weer gesloten had een kuil achter die zich met water vulde? Misschien gaat het om een zinkgat?
r. 365-366: Toen Rome werd belegerd door de Etruskische koning Porsenna, drong Gaius Mucius het vijandelijke legerkamp binnen om de koning te doden. Dat mislukte - hij doodde wel iemand, maar de verkeerde. Bedreigd met de marteldood stak hij zijn rechterhand in een vuur en liet die hand langzaam verkolen. Met een stalen gezicht. "Er zijn nog veel meer Romeinen zoals ik, Porsenna," zei hij. "Je gaat er aan." De koning was onder de indruk en vertrok.
r. 367: Manius Curius Dentatus, nog zo'n ideale Romein: onkreukbaar, sober, moedig etc.
Wikipedia: In 1656 schilderde Govert Flinck voor de burgemeesterskamer in het stadhuis van Amsterdam hoe hij weigert de geschenken van de Samnieten aan te nemen.
r. 368: Kox weet niet om welke Caecilius het gaat.
r. 369-370b zijn hopeloos corrupt. Housman heeft er een zin van gemaakt, maar de oorspronkelijke tekst is niet te achterhalen.
r. 370a: Marcus Atilius Regulus vocht tegen de Carthagers in de Eerste Punische oorlog.
r. 370b: Publius Cornelius Scipio Africanus maior versloeg Hannibal en Carthago in de Tweede Punische Oorlog. Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus minor verwoestte Carthago aan het eind van de Derde Punische Oorlog.
r. 372: Dis = Pluto = Hades, de god van de Onderwereld.
r. 373: Phoebus = Apollo = de Zon.
r. 374: De Phlegethon is een van de rivieren in de onderwereld. Minos is rechter in de onderwereld (samen met Rhadamanthys en Aeacus). Minos scheidt de kerkers van de misdadigers door middel van de Phlegethon van de verblijven van de rechtvaardigen.
r. 386: inertia vitae: het nietsdoen van het leven: de slaap; dus: Toen hij wakker werd...
r. 401: Cilici: abl. van Cilix, Cilicis; Cilici croco: Lucretius 2.416.
r. 402: Phoebus Apollo draagt doorgaans een laurierkrans, een lauwerkrans. Daphne (Grieks voor laurier) was de dochter van de riviergod Peneus. Apollo probeerde haar te grijpen, zij vluchtte en veranderde in een laurier.
r. 403: non avia cura: ?? letterlijk: de niet van de weg afgelegen zorg; betekent dit dat rozemarijn overal groeit?
r. 404: de Sabijnse jeneverbes (juniperus sabina); over de geur ervan heeft Kox niets kunnen vinden.
r. 406: Koningen van Mauretanië rond 100 voor Christus hadden de naam Bocchus. Welke plant bedoeld wordt is niet bekend; er is verder een mestkever met de naam bocchus, en een vliesvleugelig insect...
r. 407: bumastus is waarschijnlijk een soort druif, een wijnstruik; vergelijk Vergilius' Georgica 2.102; letterlijk betekent het woord 'met grote borsten'; Plinius N.H. 14.15: tument vero mammarum modo bumasti. De druiven zijn rond en gezwollen als grote borsten.
r. 407: tinus: = viburnum tinus, de sneeuwbal.
r. 408-409: De knappe Narcissus werd verliefd op zijn eigen spiegelbeeld, kwijnde door deze onmogelijke liefde weg en veranderde in een bloem.



Humor?


Humor is soms - misschien wel vaak - moeilijk te herkennen in de Latijnse letteren. In dit gedicht, waarvan de auteur zelf beweert dat het speels en grappig is, valt het ook niet mee humor te ontdekken. Hieronder een lijstje van stukjes tekst, waarin Kox een lach meent te ontwaren.

...